nga arbëreshi Vincenzino Ducas Angeli Vaccaro*
(përktheu dhe
redaktoi Brunilda Ternova)
Në sajë të studimeve të dijetarëve të
njohur francezë, gjermanë dhe veçanërisht grekë, shumë nga aspektet e errëta të
historisë së Greqisë mesjetare, në fund të shekullit të XIX-të, patën
denjësisht një shkëlqim të papritur. Baza e punës së tyre, që nevojitet të
kujtohen në menyre specifike, ishin të dhënat e marra nëpërmjet lajmeve lokale
– pjesërisht të humbura gjatë pushtimit turk – dhe nga dokumentat monumentale
të ofruara nga arkivat venedikase, spanjolle, frënge e pjesërisht edhe
italiane. Vetëm në ishullin e Qipros, na
kujton Konstantinos Sathas, të dhënat i shpëtuan katastrofës së zemërimit
musliman, e midis tyre kemi “Kronikat e Qipros” të Leontoi de Macheras të
shkruara rreth vitit 1320 të cilat janë të rëndësishme për këtë anketë
historike. Dorëshkrimi origjinal i “Kronikave të Qipros” i gjendur në Oksford të
Anglisë, u botua në 1882 nga “L'Ecole des
Langues Orientales Vivantes” dhe teksti
në gjuhën greke u redaktua nga Emmanuel Miller dhe Kostantinos Sathas.
Historiografia tradicionale ka mbështetur
gjithmonë idenë se shfaqjet e para të elementit shqiptar, veçanërisht në
Thesali, kishin ndodhur rreth shekujve XIII-të dhe XIV-të, deri në momentin kur
në vitin 1830, teoria e një historiani tirolez si Fallmerayer shkaktoi
diskutime sidomos në mjediset e dijetarëve filo-helenë. Historiani Fallmerayer
me zell të tepruar deklaroi se elementi i lashtë grek u shkatërrua plotësisht
nga pushtimi i sllavëve dhe se pas zhdukjes territori gjeografik i Greqisë u
ripopullua pothuajse nga ana e tyre.
Por sipas Sathas ishulli i Qipros
asnjëherë nuk u shkel e nuk u pushtua nga sllavët, me përjashtim, vetëm nëse në
deklaratën e tij, Fallmerayer, me shkatërrimin e ishullit ka dashur të
nënkuptojë edhe shkatërrimin e elementit grek në përgjithsi. Sathas shkencërisht
ka provuar se këta pseudo-sllavë nuk ishin gjë tjetër veçse Shqiptarë dhe se
bizantinët, nga injoranca, i ngatërruan gabimisht me këtë popull të lashtë. Kundërvënia
objektive e Sathas ka treguar pavlefshmërinë e teorive të historianit tirolez, duke
i nxjerrë thjesht si një fantazi në të cilat mungojnë dëshmitë kulturore, të
gjuhës dhe të zakoneve.
Në librin “Kronikat e Qipros” në
vëllimin e parë në faqen 16, Macheras shkruan: “Shqiptarët u vendosën në ishull
rreth shekullit të IV-ërt, duke formuar një kastë më vehte që ende ekziston”.
Sathas vazhdon me kundërshtimin e tij duke u shprehur: “Konsiderohet e
pabesueshme dhe e pamundur të mbrohet çfarëdolloj teorie e pushtimit sllav në
Greqi, sidomos duke njohur faktin e pranisë së theksuar të shqiptarëve në
Greqine moderne si dhe ndikimin që ka ushtruar gjuha shqipe në atë greke. Zgjidhja
e kësaj çështje – vazhdon Sathas – do të na mundësojë të kuptojmë deri në çfarë
mase gjuha shqipe ka ndikuar në të folurën qipriote dhe në atë greke në
përgjithsi”. Fallmerayer, thellësisht i
trazuar nga kritika dhe i irrituar nga teoria e tij e pabazë, në vitin 1836
vendosi të udhëtojë personalisht për në Greqi i shoqëruar nga Konti rus
Aleksandër Tolstoy. Pas mbërritjes në More i bëri thellësisht përshtypje prania
mbizotëruese e gjuhës shqipe aq sa më pas do të shkruaj: “E gjith Morea është e
stërmbushur nga e folura shqipe”. Në të
njëjtin vit, 1836, në parathënien e vëllimit të dytë të “Geschichte” do të
shprehet: “Revolucioni për pavarësinë e Greqisë ishte një revolucion shqiptar
dhe jo grek”. Kështu që, edhe pse i përshkuar nga racizmi anti-helen, sipas të
gjitha gjasave ai e hodhi poshtë teorinë e tij.
Tezat e sigurta të Sathas konfirmohen
nga një udhëtar anglez, Simon Simeoni, që vizitoi Greqinë në vitin 1322 e i
cili ka lënë një përshkrim interesant mbi banorët e Greqisë së atëhershme –
grekët dhe shqiptarët –, në lidhje me
stilin e tyre të jetës që ishte i ndryshëm nga ajo e fqinjëve sllavë. Jo vetëm
kostumet por edhe kapelet, pelerinat si dhe forma e kokës së këtyre dy popujve
të afërm që i përkisnin të njëjtës fe (të krishterë ortodoksë) ndryshonin nga
ajo e sllavëve. Simeoni shkruan: “Sclavi enim
sunt Boemis in lingua multum conformes...Albania est provincia inter Sclavoniam
(Illyria) et Romaniam (Grecia), per se linguam habens...Ipsi enim Albanenses
schismatici sunt, Graecorum utentes ritu, et eisdem habitu et gestu in omnibus
conformes.”.
Në “Kronikat e Qipros” autori Macheras
do të theksojë, ashtu siç është lartëpërmendur, faktin se shqiptarët pasi
mbërritën në ishull në shekullin e IV-ërt arritën shumë shpejt të krijojnë një
kastë të tyren, duke detyruar pjesën me të madhe të popullatës së ishullit të
adoptonte traditat dhe zakonet shqiptare. Ndërsa Sathas shkruan në parathënien
e Kronikave se ndikimi shqiptar ishte i tille saqë u shtri deri edhe në të
folurën e lashtë të Qipros.
Ngulimet para-mesjetare të shqiptarëve
në Greqi, të njohura si fiset e lashta nga vendasit, janë shqiptarët e Argolis,
sot tashmë të helenizuar në masë të madhe e të quajtur ndryshe “ata të ishullit
Dano-Danoa- Danaoi”. Një tjetër fis i lashtë u vendosë në malet Trifilia
(Eparkia e Trifilisë) e njohur me nofkën Drèdes (luftëtarë trima). Një fis i
lashtë shqiptar në Taiageto tashmë është asimiluar e shuar dhe është
identifikuar nga Constantine Porphyrogenitus me emrin “Milligoi”.
Një dokument i shekullit të X-të, i
gjetur dhe i botuar në vitin 1865 nga studiuesit gjermanë J.Samuel Ersch dhe
J.Gottfried Gruber, na informon se Milligoi janë në fakt Mirmidoni. Në ditët
tona ende një fshat në Lakoni quhet Meligoi. Sathas beson se Meligoi ose Miligoi vijnë nga malet e Pindit, ku në fakt egziston
një fis që quhet Mirmidones. Është e ditur që Mirmidones e marrin emrin e tyre
nga ajo e milingonës (murmiz), dhe popullsia moderne Tzaconi që jeton në
Peleponez ashtu si edhe të gjithë arbëreshët dhe shqiptarët e quajnë milingonën
pikërisht “meligoi” ose “melingoi”. Pra, pyetja që lind është nëse në Taigeto u
vendosën Mirmidones apo Meligoi, megjithatë një gjë është e sigurtë: ata ishin
një ndër fiset e lashta shqiptare.
Një tjetër temë shumë e dashur për Konstantinos
Sathas ishte çështja e “Mardaites”, të cilët nuk ishin asgjë më shumë sesa
paraardhësit e Stradiotëve, mercenarë që punonin me pagesë për Venedikun dhe
për fuqitë e tjera evropiane gjatë
gjithë periudhës së mesjetës. Bizantinët i njihnin bëmat e tyre të cilat i
quanin “taktikat e Mardaites”, pasi ata ishin të parët që përdorën taktikat e kurtheve/pritave
të organizuara. Shfaqja e parë e Mardaites në shërbim të bizantinëve i përket
shekullit të VIII-të dhe njihet gjithashtu edhe ngulimi i tyre në Liban në vitin
677. Mbi origjinën e Mardaitëve janë bërë shumë spekulime dhe gabimi kryesor ka
qëne ai i klasifikimit të tyre si një popull kur në fakt ata ishin një
organizatë ushtarake (gr. Tàgma tòn
Mardaitòn).
Janë dy kronistë të vjetër bizantinë që
kanë shkruar rreth tyre: i pari Theophanes i cili i quan ata thjesht Mardaites;
ndërsa i dyti, Patriarku Nicefor, i quan “locuntas splitas” që do të thotë “luftëtarë
të cilët bëjnë kurthe/prita”. Përgjatë gjithë mesjetës emrin e Mardaitëve e
hasim në Peloponez, në Kretë, në Iraklioni, në Tenos, në Keos, në Kefaloni, në
Epir etj. Në Iraklioni gjejmë ushtarë me arbaletë që punonin në shërbim të Republikës
së Venecias e që quheshin “Murtatos” (rif. Crhonicum
Tarvisinum, viti 1372). Bizantinët në shekullin e X-të dhe XI-të i quanin
“Murtaitas” dhe “Murtatus”. Në Republiken e Venecias numërohen shumë familje
feudale të zonave të Tenos dhe të Kretës të cilët mbanin mbiemrin “Mordati” dhe
“Mortati”, e gjithashtu gjejmë edhe versionin “Mardaiti” por tashmë jo si një
organizatë ushtarake por si mbiemër familje (rif. Cancelleria Secreta).
Georgio Codino, në “De Officialibus palati Costantinopolitani” dhe në “Officis Magnae Ecclesiae” – të dyja të
botuara nga I. Bekker në vitin 1839 –, na liston midis personaliteteve të
oborrit perandorak të Konstandinopojës të shekullit të XV-të edhe mbiemrin e
familjes Murtaites, me titujt perandorak të Mega Murtaites dhe të Stratopedarchēs
Murtaites.
[shënim i përkthyesit: stratopedarchēs
(gr. στρατοπεδάρχης “komandant i
kampit ushtarak”), ishte një term i përdorur në lidhje me rangun më të lartë të
komandantëve ushtarakë duke nisur nga shekulli i parë i erës sonë e që më pas
do të transformohet në një titull nderi gjatë Perandorisë Bizantine. Ndërsa në
Perandorinë Romake termi në latinisht ishte “Praefectus Castrorum” që do të thotë Prefekt i Kampit Ushtarak.]
Pra, edhe në Konstandinopojë ata do të transformohen
nga një organizim ushtarak në rangun e një familje feudale të nivelit të lartë.
Sigurisht gjindeshin madje edhe në Peloponez si feudalë dhe si burra të aftë
ushtarak, dhe këtë fakt na e konfirmon pikërisht Anna Komneni në vitin 1103.
Pikërisht ajo na informon se feudalët e Peloponezit shkëlqenin në luftime dhe
sidomos në ato detare.
Në regjistrat e dy ekspeditave
ndëshkimore ushtarake kundër arabëve në ishullin e Kretës, Mardaites furnizuan
me luftëtarë Flotën Perandorake Bizantine, herën e parë me 5087 luftëtarë dhe
herën e dytë me 3000 luftëtarë të armatosur. Këto shifra përfaqsojnë vetëm kontigjenet
e ofruara nga Mardaites së Peloponezit, të Epirit dhe të Qefalonise (rif. Historia Miscella).
Por kush ishin në të vërtetë Mardaites
dhe a kishin origjinë shqiptare, greke apo lindore? Përfundimisht Mardaites nuk ishin një popull por ishin një
trup luftëtarësh, taktika kryesore e të cilëve ishin pritat dhe këto ishin
taktika tipike të shqiptarëve si të Shqipërisë ashtu edhe të Greqisë. Në trevën
e Çamërisë dhe në një tjetër të Shqipërisë veriore ende ruhet kujtimi i
Mardaites: Mirditia. Përveç kësaj, emri Mardaiti rrjedh nga termi shqiptar “marda”
me kuptimin “palosje”. Emri gjendet sot i rrallë në Epir e në disa zona gjendet
në formën “Mirtidi” e në të tjera në formën “Mortati”, ndërsa në Greqi në
Eparkine e Trifilisë gjejmë një fshat antik shqiptar që quhet “Mortatu”. Si
konkluzion del se emri “Mardaiti” ka mbërritur në territorin ku shtrihet Greqia
e sotëme përpara periudhës së mesjetes.
Një aspekt tjetër shumë i rëndësishëm e
i përbashkët për të dy popujt – shqiptarët dhe grekët –, është vallja Pirrike
(vallja e Pirros).
Sipas disa studjuesve, krijuesi i kësaj
valle luftarake mendohet se ishte zoti Pirricos Kouretes ndërsa sipas disa të
tjerëve ishte Pirro, i biri i Akilit. Kjo valle – që nga grekët e sotëm njihet
si valle e Arvanitasve të cilët e quajne “Bale” (me B dhe jo me V) –, me siguri
është me origjinë nga Epiri dhe ka qënë shumë e përdorur gjatë periudhës së
perandorit bizantin Constantine Porphyrogenitus që zakonisht e quante në
greqisht “balesmos”. Nga ana tjetër venedikasit e quanin “Moresca” për
origjinën e disa pantomimave. Studjuesi G. Haecquard shkruante se: “Vallja e
shqiptarëve të Kretës është një kompozim hedhjesh ... që do të imitojë skenat e
jetës ... një lloj valle e quajtur “Bale” e cila përdoret nga shqiptarët që nga
agimi i kohërave”.
Nxjerrim si përfundim, pra, se këta
shqiptarë të lashtë të ardhur para mesjetës në territorin që sot quhet Greqi,
kanë lënë një shenjë të thellë në çdo disiplinë e nuk ka dyshim se progresi i
historisë do të na informojë me më shumë saktësi, mbi datat, rrethanat dhe
ngjarjet.
Referenca Bibliografike:
1) K. Sathas Mnemeia Elleninikes Historias - Documents inèdits relatifs
à l'histoire de la Grèce au Moyen Age Vol. IV, Prefazione. Paris Maisonneuve et C
Editeurs 1881;
2) Leontioi Makaira, Cronique de Chypre (Testo
Greco). Pubblicazione e cura di E. Miller e K. Sathas (Ecole des Langues
Orientales Vivantes). Paris, Ernest
Leroux Editeur 1882;
3) Itinerarium Simeon Someoni Cambridge 1914 in K. Sathas o.c.;
4) Leonici Calcondylae, Istoriarum Demonstrationes, Budapest 1922 in K.
Sathas o.c.;
5) J. SamuelErsch e J. Gottfried
Gruber, Encyclopedie historique Allemande. Paris 1883;
6) Alfred Nicolas Rambaud, L'Empire Grec au X° siécle, Costantin Porphirogènit. Librarie A. Frank, Paris 1870.
* Autori është arbëresh dhe pasardhës i familjes
aristokrate shqiptare mesjetare Duka – Ëngjëlli.
http://arberiaitalia.blogspot.it/2015/11/albanesi-nella-grecia-protomedievale.html
Post
Nessun commento:
Posta un commento