"Shqiperia dhe Shqiptaret: artikuj dhe letra te seleksionuara te viteve 1903-1944" nga M. Edith Durham

"Shqiperia dhe Shqiptaret: artikuj dhe letra te seleksionuara te viteve 1903-1944" nga M. Edith Durham
("Albania and the Albanians: selected articles and letters 1903-1944" - By M. Edith Durham.)
"Rrefimi i vertete i luftes se Shqiptareve per edukim dhe zhvillim eshte nje nga me historite me te mrekullueshme te edukimit, dhe meriton te vihet ne dukje ne detaje se ne kemi vend per ketu. Qeveria turke mesoi nga nje eksperience e hidhur ne rezultatin duke lejuar shkolla nacionale per greket, bullgaret dhe serbet beri qe ata te ishin qendrat e prapagandes politike, te cilat u mbeshteten nga financimet dhe mesueset te siguruar nga Fuqite e tjera te medhaja. Dhe rebelimi dhe pamvarsia e grekve, bullgarve dhe serbve pasoi. Sulltani vendosi qe jo dicka e tille mund te ndodhte me Shqiperine. Gjuha Shqipe u ndalua; botimi dhe mesimi i saj u be i denueshem me kushte te renda burgimi. Ne qofte se nje femije shqiptar duhet te mesonte te lexonte, ai apo ajo duhet qe ne fillim te mesonin nje gjuhe te huaj, dhe ne kete rast femija ishte klasifikuar qe i përkiste atij nacionaliteti te shkolles se zgjedhur. Nga ky fakt gjeta qe shkaktonte nje zemërim te thelle.
“Kur une isha djale i vogel”, thoshte nje shqiptar mysliman, “Une u dergova ne shkolle ne Kostandinopol. Ata me thoshin qe une isha Turk; Une thashe qe une jam Shqiptar. Une nuk mund te thosha qe isha turk. Atehere ata fillonin te ktheheshin mua dhe te me quanin qen. Une i kam urryer ata qe atehere.” “Une i urrej, urrej greket,” tha nje grua Korcare. “Kur isha femije, qeveria nuk lejonte asnjë shkolle Shqipe. Prinderit e mi donin qe une te mesoja, keshtu qe vajta tek nje shkolle greke. Atje ishin mesues grek. Ata na thoshin cdo dite mua dhe shokeve te mi se ne ishin grek. Ishte nje genjeshter. Ne nuk dinim nje fjale deri sa shkuam ne shkolle. Ata na thoshin se Krishti ishte grek, dhe ishte e pavlefshme per ne te faleshim ne Shqip sepse Ai nuk na kuptonte. Tani ata pretendojne se ne jemi grek! Une asnjehere nuk do ta njollos gjuhen time me gjuhen e tyre te ndyre. As femijet e mi ta mesojne. Une e urrej, urrej, urrej ate.”
Te njejten, femijet qe shkonin ne shkollat sllave jane denacioalizuar, mundësisht. Une kisha formuar ne udhëtimet e mëparshme nje opinion te favorizuar per disa Malazes, por me vone gjeta qe ata nuk ishin sllav aspak, por Shqiptare."