“Shqiptarët në Greqinë pre-mesjetare. Ekzegjezë historike nëpër kronikat bizantine dhe qipriote”

nga arbëreshi Vincenzino Ducas Angeli Vaccaro*

(përktheu dhe redaktoi Brunilda Ternova)

Në sajë të studimeve të dijetarëve të njohur francezë, gjermanë dhe veçanërisht grekë, shumë nga aspektet e errëta të historisë së Greqisë mesjetare, në fund të shekullit të XIX-të, patën denjësisht një shkëlqim të papritur. Baza e punës së tyre, që nevojitet të kujtohen në menyre specifike, ishin të dhënat e marra nëpërmjet lajmeve lokale – pjesërisht të humbura gjatë pushtimit turk – dhe nga dokumentat monumentale të ofruara nga arkivat venedikase, spanjolle, frënge e pjesërisht edhe italiane.  Vetëm në ishullin e Qipros, na kujton Konstantinos Sathas, të dhënat i shpëtuan katastrofës së zemërimit musliman, e midis tyre kemi “Kronikat e Qipros” të Leontoi de Macheras të shkruara rreth vitit 1320 të cilat janë të rëndësishme për këtë anketë historike. Dorëshkrimi origjinal i “Kronikave të Qipros” i gjendur në Oksford të Anglisë, u botua në 1882 nga “L'Ecole des Langues Orientales Vivantes” dhe teksti  në gjuhën greke u redaktua nga Emmanuel Miller dhe Kostantinos Sathas.

Historiografia tradicionale ka mbështetur gjithmonë idenë se shfaqjet e para të elementit shqiptar, veçanërisht në Thesali, kishin ndodhur rreth shekujve XIII-të dhe XIV-të, deri në momentin kur në vitin 1830, teoria e një historiani tirolez si Fallmerayer shkaktoi diskutime sidomos në mjediset e dijetarëve filo-helenë. Historiani Fallmerayer me zell të tepruar deklaroi se elementi i lashtë grek u shkatërrua plotësisht nga pushtimi i sllavëve dhe se pas zhdukjes territori gjeografik i Greqisë u ripopullua pothuajse nga ana e tyre.

Por sipas Sathas ishulli i Qipros asnjëherë nuk u shkel e nuk u pushtua nga sllavët, me përjashtim, vetëm nëse në deklaratën e tij, Fallmerayer, me shkatërrimin e ishullit ka dashur të nënkuptojë edhe shkatërrimin e elementit grek në përgjithsi. Sathas shkencërisht ka provuar se këta pseudo-sllavë nuk ishin gjë tjetër veçse Shqiptarë dhe se bizantinët, nga injoranca, i ngatërruan gabimisht me këtë popull të lashtë. Kundërvënia objektive e Sathas ka treguar pavlefshmërinë e teorive të historianit tirolez, duke i nxjerrë thjesht si një fantazi në të cilat mungojnë dëshmitë kulturore, të gjuhës dhe të zakoneve.

Në librin “Kronikat e Qipros” në vëllimin e parë në faqen 16, Macheras shkruan: “Shqiptarët u vendosën në ishull rreth shekullit të IV-ërt, duke formuar një kastë më vehte që ende ekziston”. Sathas vazhdon me kundërshtimin e tij duke u shprehur: “Konsiderohet e pabesueshme dhe e pamundur të mbrohet çfarëdolloj teorie e pushtimit sllav në Greqi, sidomos duke njohur faktin e pranisë së theksuar të shqiptarëve në Greqine moderne si dhe ndikimin që ka ushtruar gjuha shqipe në atë greke. Zgjidhja e kësaj çështje – vazhdon Sathas – do të na mundësojë të kuptojmë deri në çfarë mase gjuha shqipe ka ndikuar në të folurën qipriote dhe në atë greke në përgjithsi”.  Fallmerayer, thellësisht i trazuar nga kritika dhe i irrituar nga teoria e tij e pabazë, në vitin 1836 vendosi të udhëtojë personalisht për në Greqi i shoqëruar nga Konti rus Aleksandër Tolstoy. Pas mbërritjes në More i bëri thellësisht përshtypje prania mbizotëruese e gjuhës shqipe aq sa më pas do të shkruaj: “E gjith Morea është e stërmbushur nga e folura shqipe”.  Në të njëjtin vit, 1836, në parathënien e vëllimit të dytë të “Geschichte” do të shprehet: “Revolucioni për pavarësinë e Greqisë ishte një revolucion shqiptar dhe jo grek”. Kështu që, edhe pse i përshkuar nga racizmi anti-helen, sipas të gjitha gjasave ai e hodhi poshtë teorinë e tij. 

Tezat e sigurta të Sathas konfirmohen nga një udhëtar anglez, Simon Simeoni, që vizitoi Greqinë në vitin 1322 e i cili ka lënë një përshkrim interesant mbi banorët e Greqisë së atëhershme – grekët dhe shqiptarët –,  në lidhje me stilin e tyre të jetës që ishte i ndryshëm nga ajo e fqinjëve sllavë. Jo vetëm kostumet por edhe kapelet, pelerinat si dhe forma e kokës së këtyre dy popujve të afërm që i përkisnin të njëjtës fe (të krishterë ortodoksë) ndryshonin nga ajo e sllavëve. Simeoni shkruan: “Sclavi enim sunt Boemis in lingua multum conformes...Albania est provincia inter Sclavoniam (Illyria) et Romaniam (Grecia), per se linguam habens...Ipsi enim Albanenses schismatici sunt, Graecorum utentes ritu, et eisdem habitu et gestu in omnibus conformes.”.

Në “Kronikat e Qipros” autori Macheras do të theksojë, ashtu siç është lartëpërmendur, faktin se shqiptarët pasi mbërritën në ishull në shekullin e IV-ërt arritën shumë shpejt të krijojnë një kastë të tyren, duke detyruar pjesën me të madhe të popullatës së ishullit të adoptonte traditat dhe zakonet shqiptare. Ndërsa Sathas shkruan në parathënien e Kronikave se ndikimi shqiptar ishte i tille saqë u shtri deri edhe në të folurën e lashtë të Qipros.

Ngulimet para-mesjetare të shqiptarëve në Greqi, të njohura si fiset e lashta nga vendasit, janë shqiptarët e Argolis, sot tashmë të helenizuar në masë të madhe e të quajtur ndryshe “ata të ishullit Dano-Danoa- Danaoi”. Një tjetër fis i lashtë u vendosë në malet Trifilia (Eparkia e Trifilisë) e njohur me nofkën Drèdes (luftëtarë trima). Një fis i lashtë shqiptar në Taiageto tashmë është asimiluar e shuar dhe është identifikuar nga Constantine Porphyrogenitus me emrin “Milligoi”.

Një dokument i shekullit të X-të, i gjetur dhe i botuar në vitin 1865 nga studiuesit gjermanë J.Samuel Ersch dhe J.Gottfried Gruber, na informon se Milligoi janë në fakt Mirmidoni. Në ditët tona ende një fshat në Lakoni quhet Meligoi. Sathas beson se Meligoi ose Miligoi  vijnë nga malet e Pindit, ku në fakt egziston një fis që quhet Mirmidones. Është e ditur që Mirmidones e marrin emrin e tyre nga ajo e milingonës (murmiz), dhe popullsia moderne Tzaconi që jeton në Peleponez ashtu si edhe të gjithë arbëreshët dhe shqiptarët e quajnë milingonën pikërisht “meligoi” ose “melingoi”. Pra, pyetja që lind është nëse në Taigeto u vendosën Mirmidones apo Meligoi, megjithatë një gjë është e sigurtë: ata ishin një ndër fiset e lashta shqiptare.

Një tjetër temë shumë e dashur për Konstantinos Sathas ishte çështja e “Mardaites”, të cilët nuk ishin asgjë më shumë sesa paraardhësit e Stradiotëve, mercenarë që punonin me pagesë për Venedikun dhe për  fuqitë e tjera evropiane gjatë gjithë periudhës së mesjetës. Bizantinët i njihnin bëmat e tyre të cilat i quanin “taktikat e Mardaites”, pasi ata ishin të parët që përdorën taktikat e kurtheve/pritave të organizuara. Shfaqja e parë e Mardaites në shërbim të bizantinëve i përket shekullit të VIII-të dhe njihet gjithashtu edhe ngulimi i tyre në Liban në vitin 677. Mbi origjinën e Mardaitëve janë bërë shumë spekulime dhe gabimi kryesor ka qëne ai i klasifikimit të tyre si një popull kur në fakt ata ishin një organizatë ushtarake (gr. Tàgma tòn Mardaitòn).

Janë dy kronistë të vjetër bizantinë që kanë shkruar rreth tyre: i pari Theophanes i cili i quan ata thjesht Mardaites; ndërsa i dyti, Patriarku Nicefor, i quan “locuntas splitas” që do të thotë “luftëtarë të cilët bëjnë kurthe/prita”. Përgjatë gjithë mesjetës emrin e Mardaitëve e hasim në Peloponez, në Kretë, në Iraklioni, në Tenos, në Keos, në Kefaloni, në Epir etj. Në Iraklioni gjejmë ushtarë me arbaletë që punonin në shërbim të Republikës së Venecias e që quheshin “Murtatos” (rif. Crhonicum Tarvisinum, viti 1372). Bizantinët në shekullin e X-të dhe XI-të i quanin “Murtaitas” dhe “Murtatus”. Në Republiken e Venecias numërohen shumë familje feudale të zonave të Tenos dhe të Kretës të cilët mbanin mbiemrin “Mordati” dhe “Mortati”, e gjithashtu gjejmë edhe versionin “Mardaiti” por tashmë jo si një organizatë ushtarake por si mbiemër familje (rif. Cancelleria Secreta).

Georgio Codino, në “De Officialibus palati Costantinopolitani” dhe në “Officis Magnae Ecclesiae” – të dyja të botuara nga I. Bekker në vitin 1839 –, na liston midis personaliteteve të oborrit perandorak të Konstandinopojës të shekullit të XV-të edhe mbiemrin e familjes Murtaites, me titujt perandorak të Mega Murtaites  dhe të Stratopedarchēs Murtaites.

[shënim i përkthyesit: stratopedarchēs (gr. στρατοπεδάρχης “komandant i kampit ushtarak”), ishte një term i përdorur në lidhje me rangun më të lartë të komandantëve ushtarakë duke nisur nga shekulli i parë i erës sonë e që më pas do të transformohet në një titull nderi gjatë Perandorisë Bizantine. Ndërsa në Perandorinë Romake termi në latinisht ishte “Praefectus Castrorum” që do të thotë Prefekt i Kampit Ushtarak.]

Pra, edhe në Konstandinopojë ata do të transformohen nga një organizim ushtarak në rangun e një familje feudale të nivelit të lartë. Sigurisht gjindeshin madje edhe në Peloponez si feudalë dhe si burra të aftë ushtarak, dhe këtë fakt na e konfirmon pikërisht Anna Komneni në vitin 1103. Pikërisht ajo na informon se feudalët e Peloponezit shkëlqenin në luftime dhe sidomos në ato detare.

Në regjistrat e dy ekspeditave ndëshkimore ushtarake kundër arabëve në ishullin e Kretës, Mardaites furnizuan me luftëtarë Flotën Perandorake Bizantine, herën e parë me 5087 luftëtarë dhe herën e dytë me 3000 luftëtarë të armatosur. Këto shifra përfaqsojnë vetëm kontigjenet e ofruara nga Mardaites së Peloponezit, të Epirit dhe të Qefalonise (rif. Historia Miscella).

Por kush ishin në të vërtetë Mardaites dhe a kishin origjinë shqiptare, greke apo lindore? Përfundimisht  Mardaites nuk ishin një popull por ishin një trup luftëtarësh, taktika kryesore e të cilëve ishin pritat dhe këto ishin taktika tipike të shqiptarëve si të Shqipërisë ashtu edhe të Greqisë. Në trevën e Çamërisë dhe në një tjetër të Shqipërisë veriore ende ruhet kujtimi i Mardaites: Mirditia. Përveç kësaj, emri Mardaiti rrjedh nga termi shqiptar “marda” me kuptimin “palosje”. Emri gjendet sot i rrallë në Epir e në disa zona gjendet në formën “Mirtidi” e në të tjera në formën “Mortati”, ndërsa në Greqi në Eparkine e Trifilisë gjejmë një fshat antik shqiptar që quhet “Mortatu”. Si konkluzion del se emri “Mardaiti” ka mbërritur në territorin ku shtrihet Greqia e sotëme përpara periudhës së mesjetes.

Një aspekt tjetër shumë i rëndësishëm e i përbashkët për të dy popujt – shqiptarët dhe grekët –, është vallja Pirrike (vallja e Pirros).

Sipas disa studjuesve, krijuesi i kësaj valle luftarake mendohet se ishte zoti Pirricos Kouretes ndërsa sipas disa të tjerëve ishte Pirro, i biri i Akilit. Kjo valle – që nga grekët e sotëm njihet si valle e Arvanitasve të cilët e quajne “Bale” (me B dhe jo me V) –, me siguri është me origjinë nga Epiri dhe ka qënë shumë e përdorur gjatë periudhës së perandorit bizantin Constantine Porphyrogenitus që zakonisht e quante në greqisht “balesmos”. Nga ana tjetër venedikasit e quanin “Moresca” për origjinën e disa pantomimave. Studjuesi G. Haecquard shkruante se: “Vallja e shqiptarëve të Kretës është një kompozim hedhjesh ... që do të imitojë skenat e jetës ... një lloj valle e quajtur “Bale” e cila përdoret nga shqiptarët që nga agimi i kohërave”.

Nxjerrim si përfundim, pra, se këta shqiptarë të lashtë të ardhur para mesjetës në territorin që sot quhet Greqi, kanë lënë një shenjë të thellë në çdo disiplinë e nuk ka dyshim se progresi i historisë do të na informojë me më shumë saktësi, mbi datat, rrethanat dhe ngjarjet.

Referenca Bibliografike:

1) K. Sathas Mnemeia Elleninikes Historias - Documents inèdits relatifs à l'histoire de la Grèce au Moyen Age Vol. IV, Prefazione. Paris Maisonneuve et C Editeurs 1881;

 2) Leontioi Makaira, Cronique de Chypre (Testo Greco). Pubblicazione e cura di E. Miller e K. Sathas (Ecole des Langues Orientales Vivantes). Paris, Ernest Leroux Editeur 1882;

3) Itinerarium Simeon Someoni Cambridge 1914 in K. Sathas o.c.;

4) Leonici Calcondylae, Istoriarum Demonstrationes, Budapest 1922 in K. Sathas o.c.;

 5) J. SamuelErsch e J. Gottfried Gruber, Encyclopedie historique Allemande. Paris 1883;

6) Alfred Nicolas Rambaud, L'Empire Grec au X° siécle, Costantin  Porphirogènit. Librarie A. Frank, Paris 1870.

* Autori është arbëresh dhe pasardhës i familjes aristokrate shqiptare mesjetare Duka – Ëngjëlli.

http://arberiaitalia.blogspot.it/2015/11/albanesi-nella-grecia-protomedievale.html 

Me Ismail bej Qemalin nga Vlora në Brindizi Shpresat dhe justifikimet e Kryeministrit të qeverisë së rrëzuar të Vlorës

Nga ARNALDO CIPOLLA

(përktheu nga italishtja dhe redaktoi: Brunilda Ternova dhe Etnor Canaj)

                                                                                     

Brindizi, 26 janar, natë.

Sot në mëngjes gati pa u ndier, u nis drejt Brindizit mbi vaporin “Città di Bari”, Presidenti i Qeverisë së Përkohëshme, Ismail bej Qemali, i cili u largua nga Shqipëria krejt papritmas aq sa lajmi për largimin e tij nuk ishte bërë publik në qytet. Dihej vetëm që Ismaili kishte vendosur të largohej nga Vlora por gjegjësisht akoma besohej se të paktën do kishte pritur ardhjen e Princit Wied-it. Megjithatë plaku Qemal, sot në mëngjes rreth orës tetë doli nga shtëpia e tij që ndodhet buzë detit, e zbriti në skelë pa praninë e truprojeve, pa shpurën e shoqëruesve, pa kortezhin e miqve që ta përshëndesnin, madje pa praninë qoftë të një antari të vetëm të Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit. E shoqëronin katër persona: një shqiptar me plis të bardhë, njëri prej djemve të tij dhe dy shërbëtorë. Xhandarët që bënin roje në skelë e vështronin me mungesë kërshërie tek kalonte. Nuk kam ndër mend t’iu tregoj se çfarë do të nisë të thuhet sonte në Vlorë – dhe mbi këtë gjë ka për tu folur për një kohë shumë të gjatë -, mbi faktin që nisja e tij ishte një farë arratije. Është e sigurtë që Ismaili u largua nga Shqipëria në një mënyrë veçanërisht të trishtueshme.

Ngutje e Ankthshme

Gjatë udhëtimit nga Vlora drejt Brindizit mora vesh nga njëri prej shërbëtorëve të tij që nisja e beut të moshuar kishte qenë vërtet e dhimshme e njëhkohësisht edhe e dëshirueshme. Ish Kryeministri i Qeverisë Shqiptare, sapo kishte parë nga dritarja e dhomës së tij të punës siluetën e vaporit “Città di Bari”, kishte zbritur buzë detit dhe me një varkë kishte udhëtuar drejt vaporit mbi të cilin kishte hipur ndërkohë që po kryheshin akoma operacionet e ankorimit. Plaku kishte qëndruar zgjuar gjithë natën, në vigjëlim të ankthshëm. Ai e priste mbërritjen e vaporit si një formë çlirimi. Sigurisht që vendimi i nisjes ishte marrë pas këshillës që i kishin dhëne një natë më parë gjatë seancës së Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit, ku Qemali kishte marrë pjesë.

Pasi u informova fare rastësisht mbi hipjen në vapor të Ismailit, i’a dola mbanë t’i hipja edhe unë në momentin e duhur vaporit “Città di Bari”.

Lundrimi ishte i mirë e i shpejtë, dhe mbërritja në Brindizi nuk u karakterizua nga ndonjë episod i denjë për kronikë. Askush nuk e dinte që në bordin e vaporit ndodhej ish Kryeministri i Qeverisë së Përkohshme Shqiptare. Ismail Qemali donte t’i shpëtonte çfarëdolloj kërshërie të mundëshme dhe të nisej me trenin e parë direkt për në Nicë.

Lexuesit e gazetave italiane, ndofta do habiten që deri më sot asnjë prej gazetarve të dërguar special në Shqipëri, nuk e ka konsideruar të dobishme intervistimin e Ismail bej Qemalit. Sidoqoftë, arsyeja është e qartë, sidomos pas asaj që rezultoi në lidhje me Qemalin me rastin e arrestimit të Beqirit1*. Presidenti i Qeverisë së Përkohshme nuk mund t’u ofronte gazetarve, asgjë më shumë sesa një vetëmbrojtje të tepërt dhe ri-mohime të vazhdueshme ndaj akuzave të shumta që i bëheshin.

Por largimi nga Shqipëria e Ismail Qemalit transformohej në diçka tjetër: ai ribëhej sërisht njeriu i situatës vetëm për faktin se shfronësohej. Kjo është edhe arsyeja pse e mendova të arsyeshme ta intervistoj.

Një Plak i Lodhur

Ja dhe portreti i tij, në një çast me dy fjalë: Ismaili është plakur, tregon gati shtatëdhjet vjeç, nuk e përdor fezin tradicional por e ka zëvendësuar atë me një kasketë udhëtimi. Duket i lodhur, i mërzitur, pesimist, i zhgjënjyer dhe i pezmatuar. Fjalëve të mia të para, natyrisht shumë të sjellshme, nëpërmjet të cilave e përgëzoj për vendimin që mori për të ardhur në Itali, Ismaili iu përgjigjet:

–           Është e kotë që mundoheni të vendosni mjalt në fjalët tuaja! Jam i zëmëruar me ju! Pse nuk erdhet të më bënit vizitë në Vlorë? Keni publikuar gjëra shumë të rënda mbi personin tim.

–           Shkëlqesi – i përgjigjem – kam përshtypjen se tani ky rast na ofron mundësinë të flasim qetësisht. Çfarë mendimi keni për Esatin dhe dorëheqjen e tij?

–           Mua – më përgjigjet Ismaili – nuk më rezulton që kjo dorëheqje të këtë ndodhur. Do të jetë e paevitueshme, por, deri tani Komisioni i Kontrollit nuk ka marrë asnjë komunikim në lidhje me këtë aspekt.

–           Po ju, pse e keni dhënë dorëheqjen?

–           Sepse kështu duhej të ndodhte. Ardhja e Princit Wied, përcakton detyrimisht ndërprerjen e çdo Qeverie të Përkohshme Shqiptare.

–           Më falni, por çështja që ka të bëjë me Beqirin, a ka të bëjë gjithashtu me dorëheqjen në fjalë?

–           Është pikërisht një lloj manie kjo e juaja dhe e kolegëve tuaj (gazetar – sh.p.) që kërkoni ti lidhni bashkë këto dy çështje që janë të ndryshme: ajo që ka të bëjë me komplotin Xhonturk dhe ajo që ka të bëjë me ndërprerjen e aktivitetit të Qeverisë. Po jua ripërsëris që nuk ka asgjë të përbashkët midis fantazive të Xhonturqëve – të cilët nuk do të lulëzojnë kurrë në Shqipëri, dhe dorëheqjes së Qeverisë.

–           Shkëlqesi, megjithatë procesverbali i Komisionit të Kontrollit i datës 2 janar që më ka treguar kundërshtari juaj politik Mufid beu, është një provë e tmerrshme kundrejt jush, ose më mirë të themi kundër plogështisë së Qeverisë së Përkohshme. Nga ai dokument rezulton se nuk u pengua kërcënimi që vinte nga Xhonturqit.

Qemali Harron Frëngjishten e tij të Përsosur

Në këtë pikë të bashkëbisedimit tonë, Qemali gati harron të flasë frëngjishten e tij të përsosur, për të evituar që të më përgjigjet.

–           Mjaft –shton Ismaili hutueshëm –ajo që u bë tashmë u bë, por ju nuk mund të mohoni faktin se akti patriotik i Qeverisë së Përkohëshme ka thjeshtëzuar çështjen më kryesore dhe më urgjente të Shqipërisë.

–           Konkretisht?

–           Atë të kufirit jugor. Greqia tashmë nuk mund të gjejë justifikime se gjoja Shqipëria nuk ka një Qeveri me të cilën ta shtjellojë çështjen. Po është e vërtet që Shqipëria aktualisht qeveriset nga Europa nëpërmjet Komisarëve të saj, por keni për të parë që trupat e ushtrisë greke do të largohen pa bërë rezistencë, pa zvarritje, ndershmërisht.

–           Jeni i informuar nëse Princi Wied do të mbërrijë së shpejti në Shqipëri?

–           Nuk besoj se ardhja e tij do të jetë e menjëhershme. Supozoj se do të kem mjaft kohë në dispozicion për të shkuar në Nice e për t’u shlodhur pak atje. Më pas do të rikthehem për të nderuar sovranin legjitim të Shqipërisë.

“Dëshirë për t’u kthyer në atdhe…”

Keni ndërmend që të ktheheni në Shqipëri?

Pse jo? Ku doni qe te shkoj? Unë jam shqiptar dhe patriot. Bashkëshortja ime, e moshuar jeton në Itali që prej periudhës së bllokimit të Vlorës. Kur Princi Vilhelm I Vidit do jetë në gjithë efektet i kurërozuar me koronën e Skënderbeut dëshiroj të kthehem në vendin tim që të kryej vepra paqësore në krah të tij.

-Juve keni qenë Bej, funksionar Osman.

-Po, guvernator i Bagdatit.

-Thuhet se Qeveria turke nuk ka ngelur e kënaqur prej punës suaj si administrator.

-Kjo është një gjë keqdashëse që ju ka sygjeruar sigurisht Myfit beu, por nuk ka rëndësi: pikërisht juve jeni dëshmitar sa ishte e përhapur dhe njerëzore përkrahja që kisha në Vlorë prej bashkëqytetareve të mi të cilët më panë me dhimbje kur u nisa.

-Më thoni, bej, cila është arsyeja e vërtet e cila ka qenë vendimtare për nisjen tuaj?

-Për arsye shlodhjeje, jo për tjetër gjë. Më besoni! Unë jam teje i lodhur! Provoni të mendoni sa më shumë pune u ngarkua Qeveria e përkohshme dhe e varfër për të mirën e vendit, prej ditës së paharrueshme në të cilën u shpall pavarësia mes bllokut të ngushtë grek deri me sot. Kush ushqeu atë flakë të parë dhe te pasigurte të lirisë kemi qenë ne. Na jepni këtë gjykim të drejtë përpara se të mbyllet misioni ynë. Më tej mund të shtoj që Komisioni i kontrollit edhe dje, në mbledhjen e gjatë në të cilën mora pjesë edhe unë, me rinovoi përsëri shprehjen dhe mirënjohjen më të lartë dhe pa kushte për punën e bërë prej Qeverisë së përkohshme. Shqipëria ka patur fatin e keq se informuesit e saj të kushteve të brendshme e njihnin shumë pak. Më lini që t’ju them: është folur, për shembull, për forcën ushtarake të famshme të Esadit (Esad Pashe Toptani, shënimi përkthyesi), e cila nuk ka ekzistuar kurrë si dhe pretendimit influencues të saj që nuk ka kaluar kurrë kufijtë e Tiranës.

Besnikëria e papritur e legjitimitetit.

­

–Mbasi të jeni shlodhur në Nice, do shkoni në Gjermani për të përshëndetur princin Vilhelm. Cfarë do i thoni?

– Çfarë dëshironi që t’ju them? Do kufizohem që t’i ofroj besnikërinë time pa kushte dhe të sinqertë, sigurisht me tepër të sinqertë se ajo e të tjerëve, të cilët sot, nuk di përse, e lënë mbas dore, në mënyrë qesharake, lindjen e papritur të besnikërisë së tyre legjitimiste.

­

-Shkëlqesi, shpresoj që ju nuk do të donit të mbani një kujtim të keq të gazetarëve italiane që ndoqën këtë faqe të thellë të historisë shqiptare, e cila është përpara ardhjes se Princit Vid. Në të vërtet na ngjan që pozicioni juaj në Vlore nuk ishte ndër më të kënaqshmit.

­-Nuk ishte në të vërtet ndër më të kënaqshmit, – përgjigjet plaku – Dhe në të vërtet për këtë po largohem! Proverbi juaj i krishterë “nemo propheta in patria” është më se i vërtetë në tokën tonë të dhimbshme. Por, unë, nuk jam një shitës ambulant i mirënjohjeve. Do donit të ishit kaq të përzemërt të më ndihmonit te merrja biletat për në Nice?

-­Aspak, bej!

Ndërkohe Ismaili nxjerr prej xhepit një dorë monedhash të arta. Unë thërras kreun e stacionit, duke iu lutur që doja të prisja biletat për personazhin e rëndësishëm në mërgim dhe i përgjysem në vullnetin e tij. Ismaili është i lodhur dhe ulemi në dhomën e pritjes. Turma ka kuptuar pjesërisht që plaku të cilin unë shoqëroj vjen prej Shqiperisë, prej atij vendi kaotik te cilin e kemi këtu përballë dhe që arrihet me një piroskaf, dhe kureshtarë, formonin një rreth përreth grupit të formuar prej Ismailit, prej tij dhe prej meje. Përshendesni përseri tokën time.

–Shkelqesi, rinisem këtë mbrëmje për në Vlorë. A keni nevojë për diçka?

-Ju faleminderit, – më përgjigjet Ismaili duke me shtrënguar dorën  – përshëndetmi edhe njëhere tokën time. Por ajo tashmë është në duar të mira sepse është në Duart e Europës.

Ndahemi duke kthyer me njëri tjetrin fjalë të përzemërta. Unë e bëj në menyren lindore duke vendosur duart në zemër, tek goja dhe në ball.

Mbas atyre çka kuptova duke folur me mërgimtarin, nuk do bëj komentime. Figura dhe veprimtaria e Qemalit janë tashmë të gjykuara në mënyrë të pashlyeshme. I jemi mirënjohës beut plak sepse ka dhënë shembullin e mire duke lënë Shqipërinë, dhe nuk duam ta shohim si diçka që e bëri sepse i detyruar, por në mënyrë spontane. Duhet të shpresojmë që gjithë të tjerët të cilët nuk janë pak ta ndjekin duke u larguar për qetësinë e vendit, prej Shqipërisë, e cila ka nevojë qysh tash-proçesi i Beqirit është ende i hapur-për qetësi qytetare dhe për një administrim të mirë dhe pa interesa.

1*-Beqir Grebenea u arrestua në Vlorë më 1914.

 http://www.standard.al/me-ismail-bej-qemalin-nga-vlora-ne-brindizi-shpresat-dhe-justifikimet-e-kryeministrit-te-qeverise-se-rrezuar-te-vlores/