Femra në botën bizantine - nga Etnor Canaj

nga Etnor Canaj - Historian
Kjo ese eshte paraqitur prane Katedres se Studimeve  Bizantine ne Universitetin e Bolonjes me titullin “Figure del femimnile nel mondo bizantino”.
(shqipëroi dhe redaktoi: Brunilda Ternova)

Gruaja gjatë gjithë historisë, edhe pse ka qenë gjithmonë figura kryesore e shoqërisë, mbrojtëse dhe krijuese e jetës, duke u bërë kështu jo vetëm kujdestare por edhe garantuese e racës njerëzore, shpesh ka qenë viktimë e mizorive dhe tmerreve më të mëdha si brenda qytetërimeve të lashta ashtu edhe atyre moderne. Në shoqërinë bizantine, në shumë raste, figura femërore përshkruhej në mënyrë negative duke u përcaktuar si “e keqe” dhe “e pamëshirshme”. Përshkrimi që i është bërë Teodorës (527 – 548 erës së re), bashkëshortes së Justinianit, në “Historia Arcana” nga Prokopi i  Cezaresë është një shembull i qartë. Fakti që Teodora ndikonte në legjislacionin e bashkëshortit, duke i’u kundërvënë, është një shembull i mjaftueshëm për Prokopin që ta përshkruajë atë si “të pabesë” dhe “mizore”. [i] Prokopi shkruan: “… Pra Teodora ishte kundër dhe me një kokëfortësi mizore në shpirt, të atillë aq sa askush nuk mundte ta këshillonte ose qortonte ndonjëherë kur ajo ishte duke mëkatuar; … “ (Prokopi, Historia Arcana 15 , Vellimi II) [ii]. Kjo grua e përshkruar në këtë mënyrë duket gati “e pushtuar nga e keqja”, gati e demonizuar dhe e shurdhër ndaj këshillave të të tjerëve edhe kur gabonte. Prokopi duke i’u referuar sferës fetare na sjell në mënyrë absolute konsideratën e parë negative përkundrejt figurës femërore: atë që e përkufizonte gruan si frymëzuese dhe përgjegjëse të mëkatit origjinal. [iii]

Si shoqëri patriarkale që ishte, Bizanti ushqente një qëndrim të dyanshëm ndaj figurës femërore, duke e konsideruar atë si antitezë midis Evës dhe Virgjëreshës Maria. [iv] Femra në fakt përshkruhet si një qënie e ulët dhe e nënshtruar përkundrejt subjektit parësor që konsiderohej të ishte mashkulli.[v] Përjashtoheshin në këtë kontekst zonjat aristokrate ose ato që i përkisnin shtresave të larta dhe të mesme të shoqërisë të cilat gëzonin më shumë liri dhe më shumë të drejta, por që megjithatë, edhe ato mund të ishin subjekt i dënimeve të tmerrshme, siç ishte praktika e përhapur në Perandorinë Bizantine e prerjes së hundës. Pavarësisht nga kjo, shpesh herë femrat aristokrate merrnin pjesë aktivisht në jetën politike e ndonjëherë edhe duke kundërshtuar etërit e bashkëshortët e tyre. Irena dhe Teodora, të vejat e perandorit Teofil, janë një shembull parësor: e para, Irena, mblodhi Këshillin e Dytë të Nikesë në vitin 787 duke rivendosur kultin e ikonave për një periudhë të shkurtër; e dyta, Teodora, ishte në krye të rivendosjes së kultit të imazheve në vitin 843. [vi]

Shumica e dokumenteve të shkruara në lidhje me figurën e femrës në shoqërinë bizantine u përkasin grave të shtresave të larta të shoqërisë. Në disa raste, sidomos zonjat që i përkisnin familjeve aristokrate, perandorake ose të shtresave të pasura të shoqërisë, e kalonin kohën e lirë duke i’a përkushtuar kulturës, artit dhe shkrimit. Shembulli më i njohur i veprave të letërsisë femerore bizantine është “Aleksiada” e Ana Komnenit. [vii] Ngjitja në fronin perandorak të Komnenëve fillon me Aleksin e parë, i cili do ti japë zanafillën shekullit të Komnenëve.[viii]  Në veprën e abatit Lorenzo Miniati “Le glorie cadute dell’antichissima ed augustissima famiglia Comnena” botuar në vitin 1663, ekzistojnë disa dokumente interesante të cilat kanë të bëjnë me gjenealogjinë e kësaj dinastie. [ix] Për hartimin e librit të tij, Lorenzo Miniati i’u referohet disa teksteve greke të marra nga një klerik tjetër kishtar, G.M. Gariofili, Kryepeshkop i Ikonos (shuguruar më 18 shtator 1622 – vdes më 23 maj 1633). Kontributi i Kryepeshkopit për punën e Miniatit është e tillë aq sa ai e identifikon si këshilltarin dhe udhëzuesin e tij: “Aktualisht shënimet e dorëshkrimit janë në dorë të imzot Gio. Matteo Gariofilo, Kryepeshkop i Ikonos dhe historian i kulturës greke, të cilin e kam zgjedhur si udhërrëfyesin tim në këtë përpjekje pune.” (ita. Et al presente gl’istessi Annotamenti manoscritti, sono in potere di Monsignor Gio. Matteo Gariofilo Arcivescovo d’Iconio historico greco, ch’Io mi son preso per guida in questa mia fatica…”) [x]

Pas përkthimit në latinisht të teksteve, Lorenzo Miniati përpilon një vepër në gjuhën italiane, në të cilën lavdëron të gjitha gratë e dinastisë Komnene duke i përshkruan në mënyrë pozitive. Në këtë kontekst është interesant pasazhi ku Miniati përshkruan Maria Komnenën, njërën prej vajzave të Isak Komnenit që i përkiste brezit të dytë të dinastisë: “Maria Komnena fëmija e tretë e Perandorit Isak, ishte Princeshë sa e bukur aq edhe e virtytshme; gjente shumë kënaqësi në Poezi, Muzikë dhe Pikturë. U martua me Kostandin Kantakuzenin i ashtëquajtur Kont Perandorak meqënse ridhte nga Karli i Madh, Mbret i Francës; të cilit i dha shtatë fëmijë, përkatësisht Xhovani, Zooi, Ana, Maria, Lukrecia, Elena dhe Theodora. Princesha e bukur Zooi u martua me Vitorieno Paleologo Viterbese, ambasador i Henrikut të V, Perandor i Perëndimit në vitin 1100…” (ita. Maria Comnena terzo genita dell’Imperador Issacio, era Prencipessa altre tanto bella, quanto dotata di virtù; e si dilettò grandemente della Poesia, Musica, e Pittura. La sposò Costantino Cantacuseno detto il conte Imperiale, per essere descendente da Carlo Magno, Rè di Francia; al quale fecce sette figliuoli, cioè Giovanni, Zooi, Anna, Maria, Lucretia, Elena, e Theodora. Zooi Prencipessa gratiosissima fu maritata a Vitorieno Paleologo Viterbese, Ambasciatore di Henrico Quinto Imperadore dell’Occidente, l’anno 1100…”) [xi]

Duke analizuar veprën e Lorenzo Miniati-it mund të arrihet në përfundimin se rasti i Ana Komnenës, si figurë femërore e përkushtuar ndaj kulturës, nuk është një rast i rrallë dhe i vetëm brenda kësaj dinastie, përkundrazi, në të vërtetë shihet se figura të ndryshme femrash që i përkisnin brezave të ndryshëm të familjes së Komnenëve ishin të përkushtuara në poezi, muzikë, art dhe në kulturë. Deri tani kemi folur për dy figura femërore të kundërta midis tyre, ku njëra, Perandorja Teodora, pasqyrohet në mënyrë negative nga Prokopi i Cezaresë, ndërsa tjetra, Maria Komnena, vlerësohet dhe përshkruhet nga Miniati si një karakter pozitiv; e sidoqoftë, që të dyja i përkisnin një shtrese të lartë shoqërore. Por çfarë ndodhte me ato që i përkisnin shtresave më të ulëta? Sigurisht për gratë që jetonin në familje të varfra, ose të paktën, më pak të pasura, jeta ishte shumë më e vështirë. Ato e kalonin shumicën e kohës brenda mureve të shtëpisë ku dhe puna e tyre fillonte herët në mëngjes e përfundonte vonë në mbrëmje. Përveç punëve të ndryshme shtëpiake që përfshinin përgatitjen e ushqimit dhe sigurimin në përgjithësi të nevojave parësore, gratë përkujdeseshin për fëmijët, duke u marrë më shumë sesa meshkujt, me edukimin e tyre. Në zonat fshatare, ku përqëndrohej pjesa me e madhe e aktiviteteve prodhuese të shoqërisë së asaj kohe, gratë, përveç detyrave të lartëpërmendura, merreshin gjithashtu edhe me punët bujqësore, sikurse na pohon Patlagean: “Baza e vërtetë e shoqërisë dhe e aktivitetit prodhues ishte fshati që banohej nga fshatarët”. [xii] Atë pak kohë të lirë që mund të kishin e kalonin në kishë, njëri prej vendeve të pakta ku gratë mund të flisnin dhe të kalonin kohën në shoqëri për të gjetur një formë ngushëllimi emocionalo-psikologjik.

Një rol tjetër shumë i rëndësishëm i grave ishte kur vdiste njëri prej anëtarëve të familjes. Në këtë drejtim citati në vijim i studiueses A.M. Talbot është shumë kuptimplotë: “Ato ishin figurat më të rëndësishme kur sillnin në jetë fëmijet, ato ishin nëna, ishin punëtore, ishin infermiere; roli i tyre ishte i rëndësishëm kur një anëtar i familjes vdiste. Ndihmonin në përgatitjen e trupit për ritualin e varrimit, e lanin, e spërkasnin me erëza e vajra aromatike dhe e vishnin. Më pas, në prag të varrimit, ishin gratë në krye të vajtimeve që tregonin pikëllimin e tyre duke vajtuar, duke shkulur flokët nga koka, duke shqyer faqet me thonjë, duke rrahur gjoksin, duke grisur rrobat e tyre. Nuk ishin vetëm të afërmit e të ndjerit, por ishin edhe “vajtueset” profesioniste me pagesë të cilat këndonin këngët e varrimit duke lavdëruar virtytet e “të dashurit të humbur” e duke vajtuar vdekjen e tij.” [xiii]

Edhe udhëtari turk Eviliya Ҫelebi gjatë vizitës së tij në jugun e Shqipërisë në vitin 1670 na flet për zakone e tradita të ngjashme. Per Gjirokastrën shprehet se: “ … çdo të diel, të gjithë të afërmit e të vdekurit mblidhen së bashku në një shtëpi të ndërtuar në mënyrë te improvizuar, duke paguar vajtueset profesioniste që qajnë, ulerijnet dhe ankohen me forcë, duke ngritur një ankesë të madhe të qari … unë dyshoj se Gjirokastra është “qyteti i vajtimit”. Është një çudi e madhe se si vajtueset profesioniste drejtojnë vajtimin dhe ankimin me aq shumë ndienjë – edhe më shumë se për të afërmit e tyre – për dikë që vdiq mbi njëqind vjet më parë dhe që nuk kanë asnje lidhje. (Seyahatname VIII , 355)”.[xiv]

Biografi i Gj. K. Skënderbeut, Marin Barleti, në librin e tij “Historia de Vita et gestis Scanderbegi Epirotarum principis” (Romë, 1508-1510) na sjell pikërisht dëshminë për një vajtim të tillë që ai e cilëson si “vajtimi i Lekë Dukagjinit” – njërit prej bashkëpunëtorëve më të ngushtë të Skënderbeut -, i cili nga pikëllimi për vdekjen e këtij të fundit “ … shkulte flokët dhe mjekrën duke qare dhe vajtuar”. Përsa i përket zakoneve të varrimit të përshkruara më sipër, është e mundur të gjejme një formë paralelizmi me ato tradita të cilat ende ekzistojnë në disa zona rurale të Shqipërisë, pavarësisht se regjimi diktatorial pas vitit 1944 u përpoq pa sukses ti luftonte dhe ti eliminonte. Veçanërisht në disa vende dhe fshatra rurale malore shqiptare janë pikërisht gratë të cilat, ende sot e kësaj dite, merren me përgatitjen e të ndjerit për varrim: e lajnë, e veshin dhe e qajnë në kor gjatë përgjimit në një lloj të kënduari që njihet si “kënga me ligje” (këngë zie). Në Shqipërinë mesjetare këto doke dhe zakone janë praktikuar edhe nga burrat, ndërsa në disa zona të Malit të Zi të populluara me shqiptarë etnikë, edhe sot e kësaj dite meshkujt i ‘shoqërojnë’ gratë në aktivitetin që zhvillohet gjatë përgjimit të të ndjerit si edhe para varrimit të tij.

Për sa i përket martesës, ajo ishte me siguri me mblesëri dhe bëhej në një moshë shumë të re në krahasim me standardin tonë të tanishëm: diku midis 12/13 vjeç për femrat dhe 14/16 vjeç për meshkujt, edhe pse këta të fundit mund të martoheshin në çdo moshë e me femra shumë herë më të reja se vetja. Martesa konsiderohej e shenjtë për Kishën dhe familja si bashkësia themelore e shoqërisë. [xv]

Jeta e gruas bizantine që i përkiste shtresës së mesme, shprehet A.M. Talbot, mund të ndahej në tri faza: fëmijëria, martesa/amësia dhe ajo e vejushës/pleqërisë. [xvi] Sipas rregullave të shoqërisë bizantine, gruaja ishte ajo që merrej me punët e shtëpisë dhe me sjelljen në jetë të shumë fëmijëve, por jeta e saj ishte në përgjithësi një jetë e vështirë, e ndonjëherë edhe e rrezikshme sepse shpesh ishte viktimë e dhunës brenda dhe jashtë mureve të shtëpise. Vrasjet e foshnjeve të gjinisë femërore ishin një praktikë mjaft e përhapur në shoqërinë bizantine të kohës, kështu që prindërit luteshin për të pasur fëmijë meshkuj. [xvii]  Lindja e këtij fenomeni mund të bazohet në faktin se mashkulli konsiderohej garantuesi i të ardhmes së familjes, pra shtylla e saj, i cili do të mirëmbante dhe siguronte të mirat ekonomike, dhe në rastin e shtresave të ulëta do të ofronte krahun e punës. Nëse një grua nuk mund të kishte fëmijë apo sillte në jetë vetëm trashëgimtarë femra, mund të ishte subjekt i diskriminimit ose, në rastin më të keq, viktimë e vrasjeve. Një shembull në këtë drejtim është Perandorja Irena (Bertha e Sulzbach), e cila sipas Michele Siro vdes rreth vitit 1160 e helmuar nga bashkëshorti i saj, Manuel Komneni, pasi ajo kishte sjellë në jetë vetëm trashëgimtare femra. [xviii]

Edhe në vepren e lartëpërmendur të Lorenzo Miniatit gjejmë informacione të tjera interesante në lidhje me gratë viktima të dhunës: “Perandori Manuel pati dy gra dhe një konkubinë. E para ishte një zonjë që ridhte nga një familje gjermane me origjinë të lashtë e të fisme me emrin Bertha, që do të thotë në greqisht Irena, e bija e Berengarit të II Kont i fuqishëm i Sultzbach, e cila nuk ishte aq e bukur sa ishte e këndëshme dhe e devotshme; ai e donte atë përzemërsisht dhe lindi me të katër vajza femra, gra të bukura, dhe asnjë mashkull: Theodora që u martua me Henrikun – Duka i Austrisë; Matilda që u martua me Guljemin – Konti i Monte Pessulana; Polina që u martua me Almeriko – Mbret i Jeruzalemit; Cyrmaria që u martua me Bela – Mbret i III i Hungarisë; gjeta në një dorëshkrim të lashtë grek se Perandori Manuel, nuk mundi të kishte me Perandoren e lartëpërmendur asnjë trashëgimtar mashkull por vetëm femra; Patriarku i Kostandinopojës, i gjithëditshmi Kozma i Athinës, prelat i devotshëm, u akuzua gabimisht përpara Perandorit nga disa Peshkopë kundërshtar të tij qe u shprehën se ai (Kozmai i Athinës) punonte për t’ia dhënë Perandorinë Isakut Sebastokrator, vëllait të madh; Perandori u zemërua keqas kundra tij dhe meqënëse ishte xheloz për kurorën e rrëzoi nga dinjiteti i të qënurit Patriark; ndaj Patriarku i varfër i indinjuar nga kjo fyerje mallkoi barkun e Perandores … që ajo të mos lindte kurrë fëmijë meshkuj, trashëgimtar të Perandorisë, si në fakt ashtu edhe ndodhi.” (ita. “Hebbe l’Imperador Manuele due mogli, e una concubina. La prima fu una Signora Alemana, nata di antica e nobilissima stirpe Tedesca, chiamata Berta, che vuol dire in Greco Irene, figliuola di Berengario Primo, potentissimo Conte di Sultzbach, la quale non era tanto bella, quanto gratiosa, e divota; con tutto ciò l’amava Egli cordialmente, e fece con Essa quattro figliuole femmine, bellissime Donne , e nessun maschio, ciò Theodora che fu maritata in Henrico Duca d’Austria, Matilde fu Moglie di Guglielmo Conte di Monte Pessulana, Polina fu maritata in Almerico Re di Gerusalemme, e Cyrmaria fu Moglie di Bela Terzo Re d’Ungheria. Trovo in un antico manoscritto Greco, che l’Imperador Manuele non poté mai fare con l’Imperatrice suddetta nissun figliolo maschio, ma tutte femmine; perché il Patriarca di Costantinopoli Cosmo d’Atene dottissimo, e divotissimo Prelato, fu accusato falsamente da alcuni Vescovi suoi contrari avanti l’Imperatore, col dirgli che Lui procurava con tutto il possibile di dare l’Imperio ad Isaacio, Sebastocratore Suo fratello maggiore; Onde l’Imperatore si alterà grandamente contro di lui, come geloso della sua Corona, che per ciò lo fece deporre da quella, dignita Patriarcale. Onde il povero Patriarca sdegnato di questo affronto maledì il ventre dell’Imperatrice…accionchè non potesse fare mai figliuoli maschi, successori nell’Impero, come in effetto così successe.”) [xix]

Miniati citon fjalët e Patriarkut Kozma të Athinës: “Le të mësojnë pra Princat Sundimtare nga ky ndëshkim i rreptë që Perëndia i ka dërguar Perandorit Manuel, nëpërmjet këtij Prifti të mirë, që të mos përbuzin dhe të mos keqtrajtojnë Prelatët dhe Priftërinjtë e tyre, në mënyrë që të mos u ndodhë një ndëshkim me i keq se ky.” (ita. “Imparino dunque i Principi Sovrani da questo rigoroso castigo che mandò l’Iddio all’Imperator Manuele, ad’intercessione di questo suo buon Sacerdote, di non disprezzare, e mal trattare i loro Prelati, e Sacerdoti, acciochè a loro non succeda alcun’altro castigo, peggior di questo.” Mbështetësit e Manuelit u përpoqën të krijonin si të besueshme idenë se shkaku i vdekjes (së Perandores) ishte një mallkim i nisur nga Patriarku Kozma i Athinës, por ka shumë mundësi që në fakt të bëhej fjalë për një ‘uxoricidio’ (lat; vrasje bashkëshortore). Në këtë mënyrë të ngjashme mund të eliminoheshin edhe kundërshtarët e tjerë të Perandorit.

Dhuna që ushtrohej ndaj grave prej burrave të tyre zhvillohej në shumicën e rasteve brenda mureve të shtëpisë. Patlagean na sjell shembullin e ‘Maria la Giovane’ e cila pas akuzave fallco që i bënë për tradhti bashkëshortore, u keqtrajtua: atë e rrahën, e tërhoqën zvarrë prej flokësh dhe e goditën deri në vdekje. [xx] Në shoqërinë bizantine nuk ishin të rralla rastet e shkurorëzimit, edhe pse duke nisur prej gjysmës së dytë të shekullit të gjashtë shkurorëzimi u ndalua. [xxi] Megjithatë, arsyet e mundshme për tu divorcuar parashikoheshin nga ligji në fuqi; kështu për shembull, gjatë sundimit të Justinianit, bashkëshorti mund të kërkonte shkurorëzimin nëse bashkëshortja ishte fajtore për shkelje kurore. Ligji e parashikonte divorcin në raste të tilla si: marrëdhëniet e shumta fizike të gruas, impotenca e bashkëshortit, vrasjet në tentativë ose në raste sëmundjesh. [xxii] Një alternativë përkundrejt divorcit ishte ndarja e çiftit për arsye të zgjedhjes së një jete kishtare si murg ose murgesh në manastir. [xxiii] Në raste të rralla disa gra që përqafonin shënjtërinë, shuguroheshin si virgjëresha dhe për këtë arsye kishin refuzuar edhe seksualitetin. [xxiv] Me siguri nuk kanë munguar ato raste në të cilat, pas vdekjes së kryefamiljarit, gruaja, duke zëvendësuar bashkëshortin e saj nuk mund të rimartohej, sidomos në ato raste kur fëmijët ishin ende në moshë të brishtë. Kjo zgjedhje do të thoshte sakrifica të mëtejshme për femrën: pik së pari duhej te jepte dorëheqjen prej seksualitetit të saj; së dyti duhej të simulonte përngjashmërinë me një mashkull. Një shembull interesant i këtij simulimi nga ana e femrës na vjen prej një praktike ballkanike, e më konkretisht nga veriu i Shqipërisë, në zonat rurale dhe malore ku akoma egziston dukuria ku gratë “përpiqen të bëhen burra” duke u thirrur me emrin “virgjëresha të betuara”. Disa studiues perëndimor dhe shqiptarë që e kanë analizuar këtë zakon, besojnë se praktika i përket periudhës mesjetare, por sipas mendimit tim, kjo traditë është akoma edhe më e hershme. Një “virgjëreshë e betuar” që nga momenti që zgjidhte këtë lloj jetese, duke hequr dorë prej seksualitetit të saj e duke mos u martuar, simulonte mashkullin në të gjitha aspektet e jetës. Në fakt, ajo vishej si një mashkull duke fashuar gjoksin në përpjekje që ta fshihte e madje ulej së bashku me meshkujt. Bashkësia shoqërore e pranonte një dukuri të tillë që nga momenti kur femra kryente një betim të shenjtë përpara Zotit dhe përpara komunitetit. Me sa duket kjo dukuri e lashtë sociale qeverisej nga ligji tradicional i Kanunit, një kod zakonor shqiptar që daton në formë të shkruar në shekullin e pesëmbëdhjetë pas Krishtit dhe i cili është aplikuar në zonat malore të Shqipërisë. Sipas Kanunit, betimi i transformimit zhvillohej përpara 12 meshkujve të fshatit, pas të cilit “virgjëresha” fillonte e sillej në menyre mashkullore, merrte emrin e një mashkulli, mund të mbante armë e gjithashtu kishte të drejtë të qëndronte me burrat në të njëjtën dhomë ku grave nuk u lejohej. Virgjëreshat fitonin të drejtën për të blerë, shitur dhe qeverisur pronën, gjithashtu mund të merrnin pjesë në luftrat dhe në hakmarrjet midis klaneve. [xxv] Një studim interesant që ka të bëjë me këtë dukuri është zhvilluar nga antropologia britanike Antonia Jang në librin e saj “Women who become men: Albanian sworn virgins”.

Përfundim.

Pavarësisht se qëndrimi i bizantinëve ndaj grave ishte shpesh mizor, negativ dhe me paragjykime, gruaja ishte përherë boshti i familjes. Ashtu si në të gjitha shoqëritë patriarkale, sikurse në të vërtetë ishte edhe ajo bizantine, këto paragjykime ndaj grave ndoshta ushqeheshin kryesisht nga kisha meqënëse në bazë të teksteve të shenjta Eva ishte gruaja e parë që mëkatoi e tunduar nga ‘djalli’. Por, ashtu siç na e sjell edhe Talbot në rastin e poetes Cassia (shek. i IX-të) gjatë një shkëmbimi opinionesh me perandorin Teofil të cilit i shpreh se: “Kursi i tërë rigjenerimit të njeriut nisi nga një grua”[xxvi] Pra, në fund të fundit, figura femërore ka qënë dhe do të jetë ajo që gjithmon do të rigjenerojë dhe ushqejë të tashmen dhe të ardhmen e njerëzimit.

(publikuar ne gazeten Standard 28.04.2014.  http://www.standard.al/femra-ne-boten-bizantine/  )

Intervistë me këngëtarin arbëresh Claudio La Regina

nga Brunilda Ternova 

Jemi në shoqërinë e Claudio La Regina, autor këngësh dhe muzikant italo-arbëresh, të cilin publiku shqiptar ka patur mundësinë ta njohë për herë të parë në vitin 2009 falë Festivalit të 48 Kombëtar të Këngës në Tiranë. I lindur në Cesena të Italisë, më 27 korrik 1976, më rrënjë të ngulura thellë në trashëgiminë ende të gjallë te traditave muzikore arbëreshe, është një përfaqësues i denjë i muzikës së lehtë arbëreshe dhe italiane.

Brunilda Ternova: Klaudio të falenderoj për mundësinë që na krijove për të na dhënë këtë intervistë. Së pari, do dëshironim të na tregoje diçka nga vetja dhe nga fillesat e karrierës tënde artistike.

Claudio La Regina: I jam afruar botës së muzikës që në moshë shumë të re, kur isha shtatë vjeç, e në këtë fazë të jetës fillova të marr mësimet e para në instrumentin muzikor të pianos. Kam luajtur në piano përreth dhjetë vjet, por kur zhvillova provimin në Konservatorin e Muzikës nuk u pranova për shkak të praktikës së përhapur të rekomandimit që egziston në Itali. Më pas, në muajin maj të vitit vijues më thirrën sërisht për të përsëritur provimin, por vendosa të mos paraqitesha. Fillimet e mia artistike nisin në një farë mënyre në formë shakaje, kur së bashku me disa miq formuam një grup muzikor ku unë natyrisht duhej të luaja në tastierë. Meqënëse njëri nga miqtë e mi më të mirë  i cili i binte kitarës, kishte një dorë me dimensione të vogëla për ti rënë akordeve specifike muzikore, vendosëm që ai ti binte tastierës ndërsa unë të këndoja. Faktikisht nuk kisha kënduar asnjëherë deri në ato momente dhe fillova ta bëja thjesht për zbavitje, por nga kjo lojë lindi si rrjedhojë një pasion i shfrenuar për këngën, gjë që më shtyu të marr mësime private për dhjet vjet të tjera rresht.

Brunilda Ternova: Sipas teje cila është gjëja më e vështirë për të komunikuar për një artist?

Claudio La Regina: Në qoftë se akti i komunikimit nuk ka një mesazh në vetvete, atëherë do të thotë se i mungon historia, i mungon ideja, i mungon akti i të rrëfyerit dhe i përvojës së dobishme. Nuk mund të flasim për komunikimin sikur të ishte një objekt pa një mesazh të qartë, pasi në atë rast komunikimi transoformohet në një guackë boshe. Rregullorja, nëse mund ta quajmë kështu në rastin tim, është që të jem në gjendje të shpjegojë përmes muzikës thjeshtësinë e jetës. Shpesh ndodh që njerëzit kanë tendencën ti komplikojnë gjërat dhe për këtë arsye si rrjedhojë komplikojnë edhe jetën e tyre në mënyrë të egzagjeruar. Si artist, duhet të jesh në gjëndje ti bësh njerëzit të kuptojnë se kur fshihen pas përdorimit të drogës, pas shishes së alkoolit ose të diçkaje tjetër nuk është se i zgjidhin problemet e tyre, por përkundrazi i zmadhojnë akoma më shumë – qofshin ato probleme ekzistenciale ose të ndonjë natyre tjetër. Është e rëndësishme të kuptohet se nuk duhen keqtrajtuar njërzit pa mbrojtje si femrat, fëmijët, të moshuarit, etj, për tu ndjerë të fortë e për të kënaqur egoizmin për “superioritet”. Unë besoj se njerëzit e këtij lloji nuk kanë kuptuar se për çfarë shërben vërtetë jeta dhe se çfarë kuptimi ka ajo, sepse është dialogu mjeti i vetëm i komunikimit qe i kundervihet çdo forme dhune. Kur jeta të vë në frontin e vendimeve të rëndësishme ose kur të “godet dhunshëm” duke të fundosur e “shkallmuar” ekzistencën në atë masë sa nuk dëshiron të reagosh, pikërisht ai është momenti kur duhet të reagosh, të ngrihesh e të ecësh përpara edhe në qoftë se rruga është e vështirë dhe e pjerrët. Duhet të rrëzohesh në mënyrë që të kuptosh sesa je i aftë për tu ringritur sërisht.

Të shkosh kundër rrymës në shoqërinë e sotme nuk do të thotë të jesh i rrëmbyer, të mos respektosh rregullat ose të jesh moskokëçarës ndaj gjithçkaje e ndaj të gjithëve. Mund të jesh i fortë edhe kur qan, dhe një person i cili është i aftë të shfaqë haptazi emocionet dhe ndienjat e tij duke derdhur edhe lot për diçka në te cilën beson, qoftë ajo një dashuri, një pasion, apo diçka tjetër, është vërtetë një Qënie Njerëzore. Por për të bërë këtë gjë duhet të jemi njerëz inteligjent, sepse inteligjenca është aftësia për të zgjidhur problemet e jetës.

 Brunilda Ternova: Si lindi idea për të marrë pjesë në Festivalin e 48° Kombëtar të Tiranës në vitin 2009 dhe pse pikërisht me këngën “Ave Maria” në gjuhën arbëreshe?

Claudio La Regina: Në repertorin e këngëve të kompozuara nga vëllezërit arbëresh Scaravaglione gjendej edhe kënga e mrekullueshme “Ave Maria”, me të cilën u dashurova marrëzisht dhe kërkesa ime për ta interpretuar u pranua pozitivisht prej tyre. Kënga trajton tragjedinë e vitit 1997, kur një anije me emigrant shqiptarë që ndodheshin në bordin e saj, fundoset në ngushticën e Otrantos. Pas fitores në Festivalin e Këngës Arbëreshe (2007) i shpreha Francesco Scaravaglione dëshirën për të marrë pjesë në Festivalin Kombëtar të Tiranës, duke marrë parasysh faktin se ata kishin qenë pjesëmarrës vite më parë. Ai me keqardhje u shpreh se nuk i kishte ruajtur kontaktet, por se do gjenim një mënyrë për ti dërguar pjesët muzikore për përzgjedhjen në Festival. Pas dy muajsh kërkimi patëm mundësinë të gjenim adresën elektronike të Festivalit ku dërgova tre këngë, e nga të cilat u përzgjodh pikërisht “Ave Maria”. Kjo këngë u pëlqye shumë nga mjeshtri Selim Ishmaku, që për më tepër, kur mberrita në Tiranë me trajtoi sikur të isha nipi i tij, duke u përkujdesur për mua e duke zgjidhur çfarëdolloj problemi që mund të kisha. Gjithashtu një ndihmë të madhe me ka dhënë edhe zonja Tina Tafa e Radio Tiranës e cila u tregua shumë miqësore dhe e sjellshme. Nga përvoja e Festivalit të Tiranës kam mësuar shumë. Përjetova dhe njoha nga afër realitetin shqiptar për të cilin kisha dëgjuar kur isha akoma fëmijë nga rrëfimet e emigrantëve shqiptarë që jetonin në Spezzano Albanese. Falë rrëfimeve të tyre, ndërsa më flisnin për jetën që zhvillohej në Shqipëri, kam dëgjuar për herë të parë edhe për Festivalin Kombëtar të Këngës. Dhe kur pikërisht unë u prezantova në po të njëjtën skenë bashkarisht me artistët më të mirë shqiptar, për mua kjo ishte një ëndërr që më në fund bëhej realitet. Le ta themi midis nesh: kur isha në skenë këmbët më dridheshin nga emocionet.

Brunilda Ternova: Do të rigjejmë sërisht në Shqipëri në vitin 2011 për të marrë pjesë në Festivalin e 50° Kombëtar, dhe këtë herë me këngën “Kur Te Pasha” me muzikë te Francesco Scaravaglione. Fshihet ndonjë histori e vërtetë me rëndësi personale prapa kësaj kënge aq sa të zgjidhej për të konkuruar në një aktivitet artistik të këtij kalibri?

Claudio La Regina: Kënga “Kur Te Pasha” në fakt është shkruar dhe kompozuar nga Francesco Scaravaglione, por në kohën kur u zhvillua Festivali u trasnkriptua gabimisht sikur unë isha autori i tekstit. Vetë autori, Francesco, më ka shpjeguar se kënga është e lidhur me një histori të vërtetë e shpreh gjendjen shpirtërore të dashurisë dhe pasionit për një person të rëndësishëm të jetës së tij. Kenga i është dedikuar bashkëshortes së tij, takimit të tyre të parë dhe çfarë përfaqsonte ky takim për autorin. Pra bëhet fjalë për vetëdijen e lindjes së një dashurie të madhe që do zgjasë përgjithmonë.

Brunilda Ternova: Nga e merr frymëzimin për të shkruar tekstet dhe për të krijuar këngët e tua?

Claudio La Regina: Frymëzimin e marrë nga çdo gjë që më trasmeton emocione, nga natyra, nga thjeshtësia e gjërave, nga një pik loti apo nga një buzëqeshje, nga vështirësite dhe nga historitë e përjetuara përgjatë udhëtimit të jetës, etj. Nuk jam në gjendje të them saktësisht se ku e gjej frymëzimin, sepse ndonjëherë thjesht ndodh e më së shumti ndodh pa e kuptuar edhe unë vetë. Ndonjëherë shkruaj diçka dhe më ndodh të pyes veten i habitur: “Po kjo nga më erdhi?”.  Mundohem gjithmonë nëpërmjet muzikës, emocioneve dhe teksteve të mia të sjell pak ngjyra aty ku gjithçka është e venitur, pak paqe aty ku ka shumë melankoli, të sjell një gjendje të re shpirtërore atyre që më dëgjojnë duke marrë shtysë nga një reflektim apo nga diçka tjetër. Për mua nuk është e rëndësishme të fitoj në festivale ose konkurse, sepse unë fitoj sa herë që arrij të përcjell një emocion dikujt tjetri, sa herë që lexoj entuziazmin në sytë e atyre që dëgjojnë atë që kam shkruar dhe që këndoj. Për mua është e rëndësishme të jap diçka nga vetja ime, jo vetëm si një artist por edhe si njeri. Mirëpo nuk e di nëse i’a dal mbanë gjithmon.

Brunilda Ternova: Është e vërtetë se teknika dhe interpretimi janë dy aspekte të pandashme për një këngëtar?

Claudio La Regina: Unë besoj se teknika dhe interpretimi janë dy gjëra të ndryshme, por nëse përdoren mirë mund të shkrihen shumë bukur me organin vokal. Teknika rrjedh nga studimi dhe përgatitja didaktike, dhe një teknikë e mirë rrjedh nga një studim i plotë dhe me shumë sakrifica. Ndërsa interpretimi mendoj se është më shumë subjektiv, sepse lind nga ndienja, nga veçoria e zërit, nga thellësia e shpirtit dhe nga çfarë është në gjendje të komunikojë zemra përmes mjetit të komunikimit që në këtë rast është ‘zëri’. Interpretimi nuk ka nevojë për një zgjerim vokal maksimal edhe pse është kënaqsi të dëgjosh një këngëtar i cili ka një shtrirje të bukur vokale. Por ama, të kesh një shtrirje të madhe vokale pa pasur dhunti interpretuese nuk shpie gjakundi dhe saktësia është e pavlerë sepse të duhet Origjinaliteti. Por ky është vetëm mendimi im modest dhe mënyra ime e të parit të gjërave.

Brunilda Ternova: Cilat janë veshtirësitë që përball një artist i ri në Itali dhe cilat janë problematikat përkatese? Është e vërtetë që vetëm muzika e mirë në ditët e sotme nuk është e mjaftueshme për të krijuar bazën e suksesit të një artisti - pavarësisht nëse ka apo jo talent?

Claudio La Regina: Vështirësitë e hasura nga një artist i ri në Itali janë nga më të ndryshmet duke filluar nga skarciteti i vlerësimit të talentit, nga mungesa e hapësirave dhe nga ingranazhi shtypës i parasë - në kuptimin se edhe n.q.s. ke talent por nuk ke të njohur e para nuk realizon asgjë, stacionet radiofonike nuk i mbështesin talentet e reja por gjithmonë trasmetojnë artistët e mirënjohur; shtëpitë diskografike të kërkojnë që ta vetfinancosh projektin tënd dhe nëse gjithçka shkon mirë atëhere edhe mund të bisedohet, etj. Këtë e vërteton fare mirë festivali i Sanremos, pjesmarrja në të cilin kushtezohet nga fakti nëse ke ose jo një shtëpi diskografike që të paguajë për pjesëmarrjen tënde. Diçka krejt ndryshe në Festivalin Kombëtar të Tiranës i cili sipas mendimit tim nuk ka asgjë për ti patur zili Sanremos italiane. Po të tregoj një ngjarje që me ndodhi para pak ditësh në mënyrë që të shpjegoj më qartë atë që dua të them: ndodhesha në një stacion privat radiofonik (emrin e të cilit preferoj mos ta zë në gojë) në Italinë veriore, për të pyetur nëse mund të transmetonin disa nga këngët e mia dhe përgjigja ishte se këtë gjë mund ta bënin vetëm përkundrejt një pagese (të cilën e konsideroj edhe të drejtë). Atëherë i pyeta se si mund të bëhen të njohur artistët e rinj, nëse stacionet radiofonike nuk u japin atyre mundësinë për të transmetuar këngët në radio, sidomos, në mungesë të burimeve financiare për të paguar transmetimin. Reagimi nga ana e përfaqësuesve të stacionit të radios ishte kjo: “Nëse unë vendos të transmetoj këngët e tua dhe ti bëhesh i famshëm, atëherë kush më paguan mua?”. Nga kjo mund ti nxjerrësh vet konkluzionet.

Brunilda Ternova: Sa e njeh muzikën shqiptare dhe çfarë mendon për rrymat e ndryshme muzikore në Shqipëri?

Claudio La Regina: Kam dëgjuar më shumë muzikën popullore folklorike që ka origjinë shumë të lashtë e që dallon midis veriut dhe jugut të Shqipërisë. Është një lloj i veçantë muzikor i lidhur ngushtë me identitetin e vet kulturor, dhe që zhvillohet në këngë që flasin për historinë, për heronj kombëtarë e në këngë të tjera më të ëmbëla që flasin për dashurinë, për punën, etj. Është një muzikë që falë infleksionit tipik të sjell në mendje në mënyrë të pashmangshme zonën ballkanike. Nuk e njoh dhe aq mirë muzikën klasike por di se ka lindur në vitet ‘20-të dhe përfaqësuesi i saj më i madh është padyshim Zadeja. Në vitet e fundit, muzika shqiptare ka pësuar shumë ndikimin e muzikës perëndimore dhe si rezultat kanë lindur shumë grupe rock, pop, hip-hop dhe rap. Në Festivalin e Këngës në Tiranë pata mundësi të njoh shumë personazhe të botes muzikore moderne shqiptare si Bojken Lako, Juliana Pasha, Keisi Tola e shumë të tjerë. Muzika është gjithmonë në transformim të vazhdueshëm, por unë mendoj se nuk duhet braktisur origjina jonë muzikore dhe të merret vetëm ajo që na propozohet nga vëndet e tjera, sepse kështu nuk përmirësohemi. Unë mendoj se duhet të përpiqemi të lidhim aspektet e vjetra me ato të reja duke shpikur një zhanër të ri, që ndoshta mund të krijojë interesa të reja qofshin ato muzikore ose të nje lloji tjetër.

Brunilda Ternova: Çfarë di për Shqipërinë e regjimit komunist?

Claudio La Regina: Di që komunizmi në Shqipëri filloi menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore dhe ana e vetme pozitive ishte se fillimisht, shteti socialist u mundua te rimëkëmb vendin duke ndërtuar fabrika, rrugë, centrale energjitike etj. Ndërsa nga ana tjetër, në Shqipëri ishte vendosur një diktaturë totalitare e ngurtë që kufizonte në mënyrë drastike lirinë e shprehjes dhe të mendimit. Duke qënë se unë vet nuk e kam jetuar një regjim të tillë nuk mund të jap një gjykim subjektiv, por duke folur me njerëz të ndryshëm që e kanë përjetuar, di që ishte një periudhë negative për popullin shqiptar.

Brunilda Ternova: Muzika shpesh të ndjell vendet dhe shijet e origjinës së një artisti. Bota arbëreshe është shumë e pasur në histori, kulturë, art e sidmos me muzikë folklorike, madje muzika arbëreshe është kandidate në UNESCO për t’u përfshirë në listën e trashëgimisë jomateriale të njerëzimit. Personalisht çfarë mendimi ke për këtë trashëgimi kulturore pjesë e së cilës je, dhe si i je afruar muzikës arbëreshe?

Claudio La Regina: Nuk mund të jetosh pa kulturën dhe pa traditat e tua, pa vendet e tua të origjinës ku je rritur, pa mënyrën tënde të të menduarit e të vepruarit, pa njerzit e tu dhe kjo është arsyeja pse bota ime muzikore, është e lidhur ngushtë me kulturën time, pra me të qenurit Arbëresh! Kjo ndikon shumë në formimin tim, qoftë muzikor ashtu edhe në stilin tim të jetës, si pasojë edhe karriera ime preket gjithmonë pozitivisht. Duke qënë arbëresh, përveçse italian, do të thote se jam më i pasur si në aspektin kulturor ashtu edhe gjuhësor, dhe kjo më bën më shumë të vetëdijshëm për atë që unë jam dhe atë që mund të jem!

Në botën e këngës arbëreshe më kanë afruar vëllezërit Scaravaglione, që vleresonin shumë zërin dhe aftësitë e mia interpretuese, dhe me të cilët gjatë viteve ka lindur një bashkëpunim i gjatë qe i ka fillesat e veta në vitin 2000. Nisa në këtë mënyrë të këndoja në arbërisht. Në fillim ishte pak e vështirë, sepse ende nuk e flisja gjuhën arbëreshe, meqënse në familje flitej vetëm italishtja. Për këtë arsye i kërkova Prof. Francesco Marchianò – mësues i gjuhës arbëreshe – të më jipte mësime private, dhe nga këtu fillova të këndoja në italisht dhe në arbëresh. I tërhequr nga kultura, gjuha, zakonet dhe traditat ku bënte pjesë familja ime dalëngadalë u ndjeva i përfshirë dhe fillova kështu të vlerësoj një realitet të ri. Fillova duke marrë pjesë në Festivalin e 21° të Këngës Arbëreshe (2002) i cili zhvillohet në San Demetrio Corone (Kozenca të Kalabrisë) me tekste komplet të reja, ku dhe fitova vendin e tretë. Gjatë Pashkëve të vitit 2004 këndova në Spezzano Albanese për festën “Madonna delle Grazie” dhe me atë rast, ndërsa zbrisja nga skena, kam takuar Dominico Rotondaro - pronarin e Radio Arbëreshë. Domenico pasi më beri komplimentet e tij, më kërkoi ti jipja një CD me këngët e mia për ti trasmetuar në radio. Kështu nga ky takim lindi një miqësi e fortë si dhe nisën transmetimet e para në radio të këngëve të mia në Kalabri.

Në vitin 2007, më lindi ideja për të sjellë në Festivalin e Këngës Arbereshe një këngë kundër abuzimit të fëmijëve për të rritur ndërgjegjësimin kundër pedofilis dhe i kërkova Francesco Scaravaglione të shkruante në gjuhën arbëreshe një tekst. Lindi në këtë mënyrë “Kur nget nje krijatur” këngë e cila fitoi në Festivalin e atij viti dhe gjithashtu pati një hapësirë të dedikuar në  “National Geographic”. Një pjesë e të ardhurave të kësaj kënge i është dhuruar Shoqatës “Meter - Dalla parte dei Bambini” i don Fortunato Di Noto. Në verën e vitit 2008 formuam me vëllezërit Scravaglione një grup muzikor të quajtur “Muzikerè” ku këndojmë këngë arbëreshe të shkruara dhe të kompozuara nga ata. Me këtë rast jam njohur me Ferdinando Carlo Patitucci i cili - i interesuar mbi cilësitë e mia interpretuese – më kërkoi nëse doja të mirrja pjesë në “Sanremo Giovani”, por unë duke njohur mirë sesi funksionojnë gjërat në atë realitet muzikor nuk isha i interesuar.

Brunilda Ternova: Përveç konkurseve në gjuhën arbëreshe ke marrë pjesë edhe në gara të ndryshme muzikore në gjuhen italiane. Mund të na listosh disa prej tyre?

Claudio La Regina: Kam nisur të këndoj kur isha fëmijë nëpër sheshe, në lokale dhe konkurse të ndryshme e fillimisht një nga këngët që kam interpretuar ishte “L’acrobata” e Michele Zarrillo të cilën une më shumë se një këngë e konsideroj një poezi. Jam përpjekur të zgjedh këngë të veçanta që nuk i këndojnë të gjithë për tu dalluar në stilin tim, p.sh., në një konkurs kam kënduar “Ti amo ancora di più” te R. Cocciante, në Festivalin e San Marinos jam paraqitur me këngën “L’impossibile vivere” të Renato Zero, etj. Për mua ato ishin si një lloj trajnimi, sepse e ndieja brenda vetes se një ditë do shkruaja këngët e mia. Në vitin 1998 në Festivalin e S. Marinos, jam takuar me mikun dhe basistin Iro Pagano i cili - i habitur dhe entuziast nga pjesëmarrja ime sepse nuk ishte në dijeni të faktit se unë këndoja -, më pyeti pse nuk isha pjesmarrës në Festivalin Castrocaro. Kur i shpjegova se më duhej të paraqitesha me këngë të reja, e unë nuk kisha nisur te shkruaja akoma, Iro më tha se kishte disa këngë të tijat e nëse më interesonin mund ti këndoja. Nga ky episod filloi bashkëpunimi ynë i gjatë dhe një vit më pas (shtator 1999) isha pjesmarrës në Festivalin Castrocaro me këngën “Voglio fare un fuoco” të shkruar nga Iro. Kjo përvojë më dha mundësinë për të vetë-prodhuar një mini CD me titull “Un posto per noi” që përmban katër këngë të reja dhe nga aty fillon pjesëmarrja ime në konkurse të ndryshme të këngës italiane. Më vonë kam shkruar këngën autobiografike “Credo che sbagliare sia umano” bazuar në një histori dashurie, ku kuptova se duhet të gabosh për të mësuar nga jeta, por ama jo të ripërsëritësh të njëjtin gabim sërisht. Kur kam marrë pjesë me këngën “Dodi” të Iro Paganos në Festivalin “Fuoritempo” të mbajtur në Romë (mars 2003), jam njohur me kengë-autorin Stefano Manenti dhe mjeshtër Roberto Gori. Këtij të fundit i kërkova arranxhimin e një kënge që kisha shkruar për një gazetare të re kalabreze të vrarë më 9 dhjetor 2002. Është historia ngjethëse e vrasjes së një gruaje që më preku jashtëzakonisht shumë saqë vendosa ti dedikoja një këngë që është titulluar “Notte D’Inverno”. Ndërsa me Stefano Manenti me kalimin e kohës jemi bërë miq të mirë dhe bashkë-autorë të këngëve tona të ndryshme. Më pas mora pjesë në një emision televiziv në Tele Spazio Calabria ku jam takuar me menaxherin e shtëpisë diskografike “Suoneria Mediterranea” Daniele Sanfilippo, njeri i thjesht e i përulur, e me të cilin kam zhvilluar në kohë një numër të konsideueshëm bashkëpunimesh. Në vitin 2004 kam shkruar një këngë kundër dhunës ndaj grave me titull “Dentro una lacrima” me muzikë të vëllezërve Scaravaglione dhe arranxhim të mjeshtrit Franco Poggiali. Ndër këngët e tjera të mia është edhe një dedikuar Papës Gjon Pali II e titulluar “Karol” me muzikë dhe tekst të vëllezërve Scaravaglione.

Kam marrë pjesë në manifestime të shumta artistike dhe thjesht po përmend vetëm disa: në konkursin “Vota La Voce” u klasifikova në vendin e 2°; në “San Remo Nuovi Talenti” u klasifikova në vendin e 1°;  në Akademinë e Këngës të San Remos në shtator 1998; në Festivalin e San Marinos në mars 1999/2000; në Festivalin e Castrocaro korrik 2002; në konkursin “Cantarello 2000” të zhvilluar në Ivrea të Torinos; në konkursin “Festa Degli Sconosciuti” në shkurt të vitit 2001 ku ishin prezent artistët Rita Pavone, Teddy Reno dhe mjeshtëri Paolo Olmi; në Akademin e këngës së San Remos në shtator 2001/2002; në Festivalin e Napolit mbërrita në finale në vitin 2002; në Festivalin “Fuoritempo” mbajtur në Romë në mars 2003/ 2004; mbërrita në finale në edicionin XIV° të Çmimit të Madh të Këngës Italiane “Vetrina per un Disco” (festival për këngë-autorë dhe këngëtarë të rinj) zhvilluar në Romë në nëntor 2005 pranë Nuovo Teatro 33, etj.

Brunilda Ternova: Kush është Klaudio në jetën e tij private dhe në kohën e tij të lirë? Cilat janë pikat e tua të referimit në jetë? A ke ndonjë pasion tjetër përveç muzikës?

Claudio La Regina: Pikat e mia të referimit janë familja ime, që më mbështet gjithmonë në çdo vendim që marr, dhe miqtë e mi të vërtetë që janë shumë të paktë. Pa mbështetjen e tyre mendoj se nuk realizon asgjë, pasi është shumë e rëndësishme dhe e domosdoshme të kesh dikë ku të gjesh mirëbesim për të hapur zemrën, gjë që të shërben edhe për rritjen tënde personale. Ndonjëherë, kam edhe momente kur dua të rri vetëm për rritjen time shpirtërore, sepse n.q.s. nuk arrin të ndihesh mirë ‘vetëm me veten tënde’ nuk do arrish kurrë të ndjehesh mirë ‘në mes të njerzve të tjerë’. Në jetën private jam një njeri miqësor me të gjithë pa përjashtim, jam shumë shoqërues dhe nuk e mbaj veten me të madh edhe pse disa thonë të kundërtën - por s’ka ndonjë problem. Maksimumin tim e nxjerr në pah në momentet më të vështira të jetës, sepse është e lehtë të duash dikë ose ta kesh mik kur gjithshka shkon mirë. Nëse dikush si miqtë, familjarët, personi që dua dhe që është i rëndësishëm në jetën time, ka nevojë për mua unë jam prezent për ta ndihmuar. Nuk toleroj falsitetin dhe gjysmë të vërtetat, preferoj më shumë një të vërtetë të shëmtuar se sa një gënjeshtër të bukur. Në rrjedhën e jetës sime kam mësuar mbi kurrizin tim të jem i duruar, të mos gjykoj, të mos marrë asgjë për të dhënë sepse askush nuk më ka ndonjë detyrim, prandaj impenjohem me shumë sakrificë dhe përkushtim, duke derdhur lot dhe djersë në çdo gjë që bëj.

Përveç muzikës një nga pasionet e mia është edhe sporti, praktikisht Body Building dhe Footing. Kohën time të lirë më pëlqen ta kalojë mbrëmjeve në shoqërinë e miqve, duke bërë shaka e duke rikujtuar kohët e vjetra - kur ende nuk egzistonte e gjithë kjo teknologji që na bën më pak të pranishëm fizikisht e shumë më tepër virtual.

Brunilda Ternova: A ke ndonjë projekt të veçantë që do dëshiroje të realizoje ose që përfaqëson një aspiratë për ty? Në të ardhmen do kemi mundësi të shohim ndonjë album të ri, ndonjë bashkëpunim të ri artistik apo turne në Itali, në Shqipëri e gjetiu?

Claudio La Regina: Aktualisht kriza ka prekur nga pak të gjithë sektoret e jetës në Itali duke përfshirë edhe atë të muzikës, megjithatë, jam duke punuar mbi disa këngë të reja dhe njëkohësisht në disa projekte. I gjithë kapaciteti im krijues për momentin është i përqëndruar gjithmonë rreth muzikës, ndërsa për pjesën tjetër të pyetjes tënde me parje me bërje në të ardhmen.

Brunilda Ternova: Një mesazh për admiruesit e tu dhe lexuesit e kësaj interviste.

Claudio La Regina: Të jenë gjithmonë vetëvetja edhe sepse të bësh një zgjedhje të tille është një rrugë që jo të gjithë dinë ta përshkojnë. Nuk është ajo që mendon se je – e aq më pak ajo që ke –, por është ajo që realizon në jetë, që të kualifikon, të jep vlerë dhe të shpërblen në të njëjtën kohë.

Brunilda Ternova: Faleminderit Klaudio!

Claudio La Regina: Faleminderit ty dhe gjithë atyre që na mundësojnë neve artistëve të rinj të përçojmë tek të tjerët artin tonë, pasionin tonë e mbi të gjitha personin tonë. Faleminderit!

Itali, 23 shkurt 2013.

Estratto da “La Piattaforma dell’Albania Naturale” di Koço Danaj

Tradotto dall’albanese in italiano da Brunilda Ternova 

(pubblicato in inglese, serbo, greco, macedone)


La Base della Piattaforma
- La piattaforma dell’Albania Naturale si basa sul patrimonio positivo degli albanesi sin dall’epoca di Skanderbeg e dell'esperienza della Lega di Prizren. La Lega di Lezha nel 1444 e quella di Prizren nel 1878 rimangono le due vette degli sforzi degli albanesi per unirsi.
- La piattaforma trova fondamento nell’Assemblea di Valona, che proclamò l'Indipendenza dell’Albania Naturale e non quella dell'Albania di oggi. L'Albania oggi - con 28748 km quadrati - è un prodotto della Conferenza di Londra nel 1913.
Per quanto riguarda la sua composizione, l’Assemblea di Valona e il successivo Governo Provvisorio rappresentavano quasi tutti i territori albanesi, compresi quelli che erano occupati dagli eserciti dei paesi balcanici, dando così all’assemblea un carattere nazionale. Durante l'elezione del Governo Provvisorio, il 4 dicembre 1912, dei suoi 63 delegati, 16 erano dal Kosova, da Skopje e da altre città, mentre 7 erano da Camëria.
- Altresì nel Governo di Valona, ad eccezione di Isa Boletini - il quale, sebbene non avesse nessuna carica d’ufficio, era uno dei più stretti collaboratori di Ismail Qemali - facevano parte come membri personalità provenienti dal Kosova e da altri territori albanesi occupati, come Vehbi Dibra (Agolli) in qualità di Presidente del Comitato di Saggi, Mehmet Pashë Derralla il Ministro della Difesa e Hasan Prishtina; quest'ultimo è stato poi nominato Ministro dell'Agricoltura.
Mentre nel Comitato dei Saggi dell'Assemblea d’Albania, oltre a Vehbi Agolli, vennero eletti dal Kosova e da altri territori orientali albanesi altri tre membri - Bedri Pejani, Sali Gjuka e Ajdin Draga.
Nelle dichiarazioni rilasciate alle grandi potenze il 28 e 29 novembre del 1912, Ismail Qemali, non involontariamente evidenziò questa particolare realtà, affermando che la proclamazione d’Indipendenza e la costituzione del Governo Provvisorio furono un’opera dell’Assemblea Nazionale, con la partecipazione di rappresentanti di tutti i territori albanesi, senza distinzione religiosa e/o di regione.
Ecco un documento che testimonia chiaramente la visione dei deputati albanesi riuniti all’Assemblea di Valona. Il documento riporta la data 2 gennaio 1913. Si chiama Memorandum e viene indirizzato alla Conferenza degli Ambasciatori riuniti a Londra:
“I sottoscritti, rappresentanti del Governo Provvisorio Albanese hanno l’onore di presentare davanti alla Conferenza degli Ambasciatori delle Grandi Potenze a Londra il punto di vista albanese, facendo presente le legittime richieste dell’Albania. È un fatto storicamente accertato che il popolo Albanese costituisce un gruppo etnico e compatto, omogeneo e tra i più importanti della penisola balcanica. La sua origine e il suo linguaggio, le sue usanze e il suo carattere si distinguono totalmente dalle razze limitrofe… Il popolo albanese si ispira … a esigenze locali e ai sentimenti dei vicini balcanici per dichiarare che la pace e la tranquillità della penisola saranno garantiti solo se alla futura Albania verrà data una configurazione omogenea.
Detto questo, il popolo albanese richiede per il suo Paese i suoi confini naturali, imposti sia da condizioni etniche che dal suo diritto di primo residente. I confini che rivendichiamosono quelli che andranno nel corso di una linea di demarcazione che parte dagli attuali confini del Regno del Montenegro, e che comprendono insieme al loro interland anche le città di Peja, Mitrovica, di Prishtina, di Shkup, di Manstir fino a Meçovë, conservando gli attuali confini fino a Preveza.
Firmato da, Rasih Dino, Mehmet Konica, Filip Noga.”
(Menti brillanti, chiaroveggenti, patriottiche e visionarie. Questo stesso Memorandum potrebbe essere inviato oggi agli uomini di stato dell'Unione Europea, come Solana, Barroso, Sarkozy, Brown, Merkel, Berlusconi, ecc. Cambierebbe solamente la data, niente altro, né la denominazione dei confini né il preavviso sulla pace nei Balcani!)

- La Piattaforma inoltre si basa sui documenti della Conferenza di Bujan del 31 dicembre 1943, che proclamava l'unificazione del Kosova con l'Albania che si sarebbe verificato dopo la seconda guerra mondiale. I punti principali di questa conferenza sono riportati di seguito:
"1. Kosova e Piana di Dukagjin (alb. Rrafshi i Dukagjinit) sono in gran parte abitate da albanesi.
2. L'aspirazione perenne degli albanesi di Kosova e di Rrafshi i Dukagjin è quello di unirsi all'Albania.
3. Il modo migliore per gli albanesi di unirsi all'Albania è la lotta comune con gli altri popoli della Jugoslavia.
4. Il popolo albanese del Kosova avrà la possibilità di determinare il proprio destino come un risultato della lotta comune contro gli occupatori.
5. La determinazione del proprio destino comprende anche il diritto di autodeterminazione fino al punto di rottura.
6. Questo diritto è stato concesso dai grandi alleati antifascisti e grazie alla Lotta Nazionale di Liberazione della Jugoslavia e dell'Albania, in linea con gli impegni sottoscritti nella Carta Atlantica, nonché nella Conferenza di Mosca e di Teheran.”

- La Piattaforma si basa sul giuramento dei combattenti dell’Esercito di Liberazione Nazionale del Kosova, della Repubblica di Macedonia e della Valle di Presheva. Il giuramento considera l'unificazione delle terre albanesi come il nucleo della loro lotta. Il testo del giuramento del combattente dell’Esercito di Liberazione Nazionale del Kosova recita come segue: "Io, il soldato del Esercito di Liberazione Nazionale del Kosova, giuro di combattere per la liberazione delle terre albanesi e la loro unificazione."

- La Piattaforma è conforme alla Costituzione della Repubblica d'Albania, che considera l'unificazione degli albanesi come una legittima aspirazione secolare. Nel suo Preambolo si dice quanto segue: "Noi, il popolo d’Albania ... condividendo l’aspirazione secolare del popolo albanese per l'identità nazionale e l’unificazione ...”. La consacrazione del diritto di unificazione nazionale grazie alla Costituzione dell'Albania, l'attestazione di questo diritto attraverso un referendum popolare, la sua accettazione anche da parte degli esperti internazionali della Commissione di Venezia e recentemente dagli esperti della NATO, costituisce il fondamento di base per l’architettura della missione non compiuta degli albanesi.

Perché ora?
- Perché la missione principale degli albanesi è rimasta ancora incompiuta. L’insurrezione degli albanesi negli anni 1911-1912 è rimasta una insurrezione incompiuta. Indipendenza dell'Albania è stata riconosciuta e realizzata in quanto tale, solo in una parte del territorio albanese. Le altre parti del territorio e della nazione albanese sono rimaste al di fuori e furono annesse da altri Paesi.

- La guerra cosiddetta di Liberazione Nazionale, durante la Seconda Guerra Mondiale antifascista è rimasta una rivolta incompiuta. Venne realizzata solo una parte di essa, che aveva a che fare con il concetto di "liberazione", ma è rimasta senza essere realizzata quella parte che aveva a che fare con il concetto di "nazionale". Più della metà della nazione è stata esclusa ed è rimasta fuori dai confini attuali dell’Albania.

- La rivolta del popolo albanese in Kosova che prese slancio all'inizio del 1998, è rimasta di nuovo una rivolta incompiuta. Essa realizzò solo la secessione del Kosova dalla Serbia, non ancora completando la sua seconda parte ovvero l’unione con il tronco nazionale dell'Albania.

- La rivolta degli albanesi in Macedonia nel 2001 ha avuto lo stesso destino. Iniziò come una rivolta nazionale di liberazione ma finì solo con qualche diritto umano e qualche libertà per gli albanesi; quest’ultimi dovettero accettare un altro Stato come la loro Patria.

- In realtà, il compimento della missione da parte dell’Elite politica albanese nel triangolo tra Tirana-Prishtina-Tetovë-Shkup ha un forte e incoraggiante nucleo, ed è anche una nozione europea.


Qual è il supporto storico dell’Albania Naturale?
Per quasi un secolo, gli albanesi hanno festeggiato il 28 novembre 1912, come giorno dell'indipendenza. Tuttavia, i confini amministrativi furono definiti in seguito dalla Conferenza degli Ambasciatori a Londra il 29 luglio del 1913, che con le sue decisioni, divise il territorio albanese in cinque parti.
Tutti i leader albanesi seguenti - Ahmet Zogu, Enver Hoxha, Fadil Hoxha, Shaban Polluzha, Bedri Pejani, Ali Ahmeti, Menduh Thaci, Ibrahim Rugova, Fatmir Sejdiu, Mustafa Kruja, Mehdi Frasheri, Sali Berisha, Fatos Nano, Hashim Thaci, Alfred Moisiu, Ramush Haradinaj, Agim Ceku, Rexhep Mejdani, Bamir Topi e altri, non hanno riconosciuto la Conferenza di Londra del 1913 ma solo il 28 novembre 1912. A sua volta, la comunità internazionale non ha riconosciuto il 28 novembre 1912 e ha definito i confini albanesi il 29 luglio 1913. Gli albanesi, a loro volta non hanno riconosciuto la Conferenza di Londra del 1913 ma hanno riconosciuto solamente l’Albania Naturale. Tuttavia, essi non si sono mai espressi. Pertanto, è giunto il momento di esprimersi, di fornire argomenti e di agire subito.

La piattaforma per l'Albania Naturale tiene conto della realtà politica nella regione.
Al momento attuale, le grandi potenze stano correggendo i propri errori nei confronti dei popoli dei Balcani e in particolare verso gli albanesi. Ecco alcune delle correzioni che le grandi potenze hanno fatto per gli errori commessi in precedenza:
- Il Montenegro ha riconquistato l'indipendenza, che gli era stata violentemente negata dalla Conferenza di Versailles nel 1919;
- La Bosnia ha riacquistato l'indipendenza che la Conferenza di Versailles gli negò nel 1919;
- La Piattaforma, tiene conto del fatto che non ci sono tabù tra gli ambienti politici e governi democratici regionali, riguardo i temi relativi alle questioni che hanno a che fare con il nocciolo duro delle nazioni.
- La piattaforma per l'Albania Naturale fa un’analisi approfondita e prende in considerazione i cambiamenti geo-politici regionali, i cambiamenti che vanno a favore della nazione albanese, i ri- aggiustamenti dei danni prodotti dal passato conflittuale e le rettifiche da parte delle stesse grandi potenze.

Quali sono gli strumenti per l'Albania Naturale?
- Gli strumenti per l’Albania Naturale sono il dialogo e il dibattito democratico.
- Nel corso di un secolo, gli albanesi hanno versato tanto di quel sangue da costruire più di una singola Albania. Pertanto, non c'è più bisogno di sangue. La piattaforma si basa sul motto: Un dialogo con tutti e con ciascuno, un dialogo per tutto e senza previa decisione su qualsiasi argomento.
Oggi, quando la forza del diritto è prioritaria rispetto al diritto della forza del più forte, è giunto il momento per gli albanesi di esigere i propri diritti nazionali. Di conseguenza, la Piattaforma dà priorità al dibattito, al dialogo, al rispetto per l'essenza della democrazia, vale a dire autodeterminazione dei popoli, e in particolare, al diritto e alla necessità di un referendum popolare.


Relazioni con i Paesi vicini.
Nessuno dei vicini dovrebbe avere alcun timore dell’Albania Naturale. Il nazionalismo albanese rispetta la cultura e le tradizioni dei paesi vicini e non è nient’altro che patriottismo progressista ed emancipato; Essenziale per la stabilità regionale, non insulta e non ignora le minoranze etniche e le nazioni, al contrario, le rispetta. In questo contesto il patriottismo degli albanesi è bello, desiderabile, non controverso e indispensabile per la stabilità regionale; Questo tipo di patriottismo è un ‘dovere’ per il futuro dei nostri figli e dei nostri nipoti. La Piattaforma dell’Albania Naturale accetta il patriottismo ma respinge l'etnocentrismo.
L’Albania Naturale non si basa sulle artificiosità, non si basa su miti e leggende, non va a scapito degli altri e non prevarica sugli altri popoli ma si colloca lì dove ci sono degli albanesi. Essa mira a realizzarsi non sulla storia antica o medievale, ma sulla realtà di oggi. Essa riconosce la storia, ma sa ammettere anche la realtà quando è dolorosa. Quindi cerca di dire ai suoi vicini che non dovrebbero innalzarsi sulla schiena degli albanesi, ma sulla loro schiena. L’Albania Naturale non affronta e non si occuperà delle regioni di Molla e Kuqe, Parga, Kosanica e Topica, ma si occuperà di Mitrovica, Presheva, Ulqin, Struga, Çamëria, ecc., in modo tale che esse non subiscano il destino delle loro sorelle in futuro.
La conoscenza della realtà porta anche le sue soluzioni, porta anche la sua stabilizzazione. L’occultamento di questa realtà, porta anche i traumi, l’instabilità, la violenza e i conflitti. Conoscere la realtà comprende in sé anche il dolore della verità. Oramai, questa verità è ovvia con chiarezza. I confini dell’Albania con gli altri paesi dei Balcani non sono naturali, ma sono artificiali. Così come i territori limitrofi di alcuni Stati non sono completamente naturali, ma sono artificiali. E questa artificialità appare chiaramente dal fatto che questi Stati hanno al proprio interno, territori e popolazioni albanesi. L’occultamento di questa realtà racchiude dolore e inganno che dura da un secolo. Questo inganno non può durare ancora, anche poiché, oramai è stato capito da tutti. Ma il dolore della Verità è più leggero rispetto al dolore dell’Inganno. L’Albania Naturale è parte integrante del dolore della Verità, ed ecco perché ha anche un futuro.
La situazione attuale della suddivisione dell’Albania è simile ai principati feudali risalenti al periodo dell’Impero Ottomano. Mentre, l'Albania Naturale è un concetto europeo progressista e occidentale e come tale segue i principi dell'organizzazione europea. È un concetto contemporaneo, considerando che la presente situazione dei territori albanesi è simile al periodo ottomano.

L’Albania Naturale sta al di là delle convinzioni politiche
L’Albania Naturale richiede una riunificazione, sconosciuta dagli albanesi in precedenza. Ciononostante, non richiede questa unificazione a fini di potere, ma per la nazione e per lo Stato. La richiesta di unificazione, sia per la Nazione che per lo Stato, sta al di là delle convinzioni politiche; va oltre le correnti politiche di destra e di sinistra; l’Albania Naturale si trova al di là delle associazioni politiche o altri diversi raggruppamenti. Il potere e la sua rotazione ha bisogno del dibattito sulle alternative politiche tra le varie parti.


Quali sono gli obiettivi dell’Albania Naturale?
L’Albania Naturale è progettata per trasformare la nazione albanese da un pompiere, quale è oggi, in un grande operatore di pace per la regione dei Balcani. La pace regionale e la stabilità ha bisogno di operatori di pace, non di vigili del fuoco. Ridurre il ruolo della nazione albanese a quella di un vigile del fuoco implica prevedere altri incendi nella regione.


L'Albania Naturale ha bisogno di una Londra - 2.
La piattaforma fornisce gli argomenti sulla necessità di un’altra Conferenza Internazionale di Londra - 2, allo scopo di correggere gli errori di Londra - 1 nei confronti della nazione albanese; errori questi che le grandi potenze e i loro rappresentanti hanno già riconosciuto.
Nella miriade di dichiarazioni che evidenziano l'ingiustizia contro la nazione albanese riportiamo la prima di esse, quella dell’ex ministro degli esteri britannico, Grey, dopo la Conferenza di Londra:

“Londra 12 Agosto 1913.
La difficoltà di raggiungere un accordo per quanto riguarda i confini specifici dell’Albania è stata enorme. Tutti ricorderanno le difficoltà e i problemi critici riguardo i confini del nord e del nord-est dell’Albania… Io lo so benissimo che quando tutto sarà divenuto di dominio pubblico questa soluzione in molti punti sarà criticata da coloro che conoscono il Paese e giudicano la questione da un punto di vista vicino e locale. È necessario ricordare che, durante gli sforzi per trovare questa soluzione, l'obiettivo principale è stato la salvaguardia dell’accordo delle grandi potenze. E se la decisione che riguardava l’Albania è riuscita ad assicurarlo, ha fatto un’opera importante a favore della pace in Europa.”
Sir Edward Grey sbagliò, la frammentazione dell’Albania non garantì la pace in Europa: dopo un anno iniziò la prima guerra mondiale.

Oggi sulla nazione albanese esercitano il loro potere giuridico diversi accordi internazionali che non sono in nessun modo naturali. Essi sono rimasti artificiali. L’Accordo di Londra 1913, l’Accordo di Versailles 1919, l’Accordo di Yalta 1945, l’Accordo di Rambouillet 1999, l’Accordo di Kumanova 1999, l’Accordo di Koncul 2001, l’Accordo di Ocrida 2001. Sette accordi su una singola nazione!!
La loro essenza è di spezzare e ‘rattoppare’ la questione albanese, e nessuno di questi accordi ha cercato una soluzione globale. Con essi, le grandi potenze hanno elaborato una regione artificiale di nome Balcani. In seguito, l’artificiosità della regione ha prodotto il marchio politico per i Balcani - la Polveriera. Le creature più artificiali di questa regione erano due:
- La formazione del regno serbo-croato-sloveno, chiamato Jugoslavia, fu la prima creatura artificiale.
- La disgregazione della nazione albanese, divisa in cinque parti, è la seconda creatura artificiale di questa regione.

Nel frattempo, la disintegrazione della Jugoslavia era il primo passo per passare dall’artificialità alla naturalità. La fondazione di sei Stati permanenti e di uno Stato provvisorio - Kosova - è la prima fase di trasformazione dei Balcani da una regione artificiale a una regione naturale. Il suo scioglimento violento - che ha raggiunto il suo culmine con la guerra interetnica in Bosnia e con il genocidio serbo contro gli albanesi del Kosova - si spiega con il carattere ultra-nazionalista dello Stato serbo e con la malata sensibilità politica delle grandi potenze, che trovavano difficoltà ad ammettere che la loro creatura di nome Jugoslavia era un disastro.
La seconda fase è l'unificazione naturale della nazione albanese, che ha costituito fino ad ora il secondo grande artificio nella regione. Questa fase si sta avvicinando al termine del suo primo atto importante - lo Stato provvisorio del Kosova. La regione in cui la nazione albanese gioca un ruolo fondamentale ha bisogno di una riformattazione piuttosto che di un ‘rattoppamento’ e l’Albania Naturale ha bisogno di una Conferenza Internazionale. Tuttavia, non dovrebbe seguire il modello di Rambouillet, Koncul, Ohrid e simili; queste ultime hanno semplicemente cercato di ‘rattoppare’ la questione della nazione albanese. Pertanto, solo una Conferenza Internazionale, la quale avrà un approccio più stretto e completo verso la problematica della regione, potrà raggiungere questo obiettivo. In termini di presa decisionale, questo tipo di conferenza dovrebbe essere simile alla Conferenza degli Ambasciatori di Londra nel 1913.

..... continua

LA MORTE DEL LETTORE - Analisi sul racconto più breve del mondo.

di Ag APOLLONI


(Traduzione in lingua italiana di Brunilda Ternova ©)

Quaranta anni fa Roland Barthes, leggendo “Sarrasine” di Balzac annunciò la morte dell’autore nella letteratura: “il prezzo della nascita del lettore non può essere che la morte dell’Autore”. Ma, se siamo d’accordo con il poststrutturalista Jacques Derrida, il quale sostiene che non vi è nulla al di fuori del testo, conveniamo che è il lettore ad essere morto. Diventiamo parte di questa processione funebre analizzando la storia più corta del mondo!

Il modo epico della narrazione, dalle origini fino ad oggi, ha prodotto di solito delle opere voluminose. Di solito nelle opere epiche vengono narrati grandi eventi e lunghe storie. Tali sono, ad esempio, i poemi epici di Omero, le saghe scandinave, il romanzo “Guerra e pace”. La novella, essendo una forma piccola e semplice rispetto al romanzo, in genere non confonde le linee della narrazione e si concentra su un personaggio o sulla storia di un personaggio. Mentre il racconto, essendo una forma più piccola rispetto alla novella, come è noto, non rappresenta una lunga storia, ma un momento culminante del protagonista o semplicemente illustra un’idea interessante in poche pagine. Ma all’interno del racconto è stata prodotta una forma ancora più breve. Questa forma è il miniracconto (racconto breve).

Uno dei grandi maestri dei piccoli racconti è lo scrittore del Guatemala, Augusto Monterroso (1921-2003), il quale per la sua maestria di scrittura si è aggiudicato grandi titoli nazionali e internazionali. Conosciuto come uno scrittore che si è opposto alla dittatura di Jorge Ubicos, dopo la caduta della dittatura, ha ricoperto cariche politiche. Ma, soprattutto, è conosciuto come l’autore del racconto più corto al mondo, “Il Dinosauro”, definito da Mario Vargas Llosa “il racconto più corto e il migliore del mondo”.

L’Universo narrativo in una frase

Il racconto “Il Dinosauro” (“El dinosaurio”), pubblicato in “Obras completas (y otros cuentos)”, nel 1959, è un racconto costruito su una sola frase: “Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí”. Questo racconto è stato tradotto così in lingua inglese: “When [s]he awoke, the dinosaur was still there”, mentre in lingua albanese sembrerebbe così: “Kur ai (ajo) u zgjua, Dinosauri ishte ende aty” (ita. “Quando lui (lei) si svegliò, il dinosauro era ancora lì”) o più brevemente (per evitare il genere come nell’originale): “Quando si svegliò, il dinosauro era ancora lì”.
Così tutto il testo (in originale) contiene quarantadue (42) caratteri, che formano una frase indicativa, che si divide con una virgola e finisce, naturalmente, con un punto. Il modo indicativo di questo racconto è, infatti, “l’unico modo narrativo” (G. Genette), in generale.
Anche se troppo corto, questo racconto ha tutti gli elementi narrativi per trasmettere un messaggio artistico.
Prendendo in prestito la terminologia (e la classificazione) di Gérard Genette, per prima cosa possiamo identificarlo con ciò che Platone chiamava modo narrativo puro, dal momento che qui parla il narratore senza dare la parola ai personaggi. Poi il submodale: narrazione in terza persona (eterodiegetico – il soggetto che parla non si implica negli eventi per i quali parla). Appartiene altrettanto al racconto del genere. E’ classificabile nel sottogenere del racconto fantastico. Di conseguenza, il focalizzatore (l’occhio narrativo) è esterno (esteriore), vede a distanza e da una prospettiva neutrale.
Il vocalizzatore (lo propongo come termine che riguarda il sintagma “voce narrante”) è una voce narrante sconosciuta. Cioè questo testo è una narrazione (diegesi), e non un “racconto” (mimesi).
Egli racconta (ingl.: telling) a proposito del passato e non fa vedere (ingl.: showing) nulla del presente. Il vocalizzatore si indirizza alle orecchie e non agli occhi. Proprio la combinazione tra il focalizzatore con il vocalizzatore presenta la situazione narrativa.
Ne “Il Dinosauro” abbiamo due caratteri opposti che possiamo dividere in positivo e negativo. Visto che il mondo è antropocentrico siamo inclini a considerare positivo (protagonista) l’essere umano (maschio o femmina non si capisce, ma non ha importanza) che si risveglia, mentre negativo (antagonista) chiamiamo il dinosauro che “era ancora lì”.
Appare evidente che il tempo dell’evento sia il passato (quando si svegliò, era), e che lo spazio (lì) resti indefinito per il lettore. Non vediamo l’intera storia, ma solo una scena (qualcuno si sta svegliando e un dinosauro è ancora là!). Tuttavia, questa scena dimostra che siamo nel bel mezzo di una trama (qualcosa è successo prima, qualcosa succederà in seguito!) e fa presagire una azione (o l’uomo tenterà di fuggire, o di scontrarsi, o, infine, di riconciliarsi con il Dinosauro).

Quindi, se ci riferiamo alla scena di Claude Bremond, in questo miniracconto abbiamo una eventualità che non rivela se ci sarà il passaggio all’azione o meno.
In realtà, l’unica parola che muove la prosa (che mostra l’azione) è il verbo “despertó” (si svegliò) il quale anche se nasconde il genere (chi si sveglia?), e addirittura la specie (possiamo solo supporre che chi si sveglia sia un essere umano!), non nasconde ciò che è essenziale: l’azione.
Solo se lo vediamo nel suo contesto, capiamo che questo verbo ha portato il dramma e avverte del rischio. L’addormentato, così come i morti, non riconosce il rischio. Ma quando lui “si sveglia”, immediatamente si confronta con il rischio. Il primo messaggio che deriva da questo racconto può essere: “la vita è una sfida”, o “svegliarsi vuol dire affrontare dei rischi”. L’altro messaggio potrebbe essere: “se non agisci (dormi), il male non scompare (è ancora lì)”. Ma la “différance” di Derrida ci avverte che “quello che l’autore ha scritto” (il testo) e “ciò che l’autore voleva dire” (il messaggio) non si sovrappongono, perciò cercare il messaggio esatto che voleva dare l’autore è uno spreco di tempo.
Il dinosauro taglia il risveglio subito dopo la virgola e, con tutto il terrore che rappresenta, si trova nel bel mezzo della frase (del racconto). Anche se nel passato è stato un essere reale, lui dà al racconto la dimensione fantastica, poiché l’immaginazione che abbiamo di lui supera i limiti dell’animale comune. Così, mentre prima della virgola avevamo il protagonista, dopo la virgola abbiamo l’antagonista. Diciamo antagonista perché riteniamo che il dinosauro possa mangiare “l’essere umano”, e non viceversa. Vale a dire, il lettore istintivamente si posiziona nel lato del “debole”, o dal lato della sua specie. In seguito, dopo il nome “dinosauro”, con il verbo “era” si annota e si distingue il passato seguito dall’avverbio “ancora”, il che dimostra che il dinosauro è vivo e davanti alla faccia del protagonista. Se si rimuovesse l’avverbio non avremmo alcun argomento per sapere se il dinosauro è vivo o morto. Ma lui “era ancora lì”, il che significa che non era andato via. Mentre l’avverbio di luogo (lì) è il modo migliore per distinguere il narratore dal lettore. L’uditore, oppure il lettore fittizio (narratario), sa dov’è quel posto ecco perchè il narratore dice semplicemente “lì”. Così, l'autore ha creato un mondo narrativo (di finzione), ha chiuso la porta per non far entrare nessun essere reale, poi ha inghiottito la chiave ed è morto.



Il testo viene letto anche quando non lo leggiamo

A differenza del positivismo francese che studiava l’autore per comprendere il testo, Roland Barthes “ ha ucciso” l’autore per lasciare il testo ai lettori. Questo parere venne assolutizzato dai “ricezionisti” (H.R. Jauss, W. Iser, S. Fish , ecc.), e Umberto Eco lo rese più sottile introducendo il Lettore Modello – prodotto simultaneamente al testo – con cui il lettore si proietta nella testa dell’autore.

Ma, dal momento che l’autore viene ucciso e viene lasciato in vita il lettore, resta inteso che l’interpretazione del testo avviene di sfuggita. Il raccoglimento nel testo viene fatto solo quando vengono dichiarati morti sia l’autore che il lettore. Questa doppia morte condiziona la piena vita del testo, perché “non c’è nulla al di fuori del testo” (il n’y a pas de hors texte), diceva Derrida negando alla parola la possibilità della rappresentazione del riferimento. In questo caso, “non c’è nulla al di fuori del testo” significa “né l’autore, né il lettore, né mondo reale”.
Il testo narrativo è un mondo di finzione, dove non può entrare nessun essere reale. Nel testo ci sono eventi, personaggi e altri elementi narrativi. L’autore non si rivolge al lettore, ma il narratore al narratario. Così, la vita del testo dovrebbe essere la morte del lettore.
Con i termini narratore (narrateur) e narratario (narrataire), anche se non lo dice in modo deciso, Genette si oppone al concetto di Barthes uccidendo “il futuro” del testo (il lettore). Secondo lui, i narratore e il narratario sono esseri di finzione all’interno del racconto. Come tali, possono comunicare tra di loro.
Il concetto del narratario rovescia il concetto del lettore e promuove il mondo intratestuale (all’interno del testo), cioè il mondo fittizio che ha chiuso la porta ad ogni essere reale. Questo non vuol dire che è stata respinta l’opinione che “i testi parlano gli uni agli altri” (U. Eco), ma si insiste sulla tesi che il racconto può leggere se stesso. Il testo può dialogare con altri testi, ma il fittizio non ha ragione per aprire le porte davanti alla realtà. Il testo, appena si produce non serve più né all’autore e nemmeno al lettore. Il testo legge sé stesso – questa è l’'utopia che gli scrittori hanno cercato fin dall’inizio!
Ecco dove trovano “Il dinosauro” di Monterroso, che non ti prende più di tre secondi di lettura, tutti quelli che sono pigri a leggere. Ma, forse, presupponendo che ci sono lettori che non hanno voglia di perdere anche quei secondi di lettura, l’autore inventa il narratario per salvare la sua narrazione. L’avverbio “lì” del racconto di Monterroso dichiara morto il lettore.

Attenzione! Il dinosauro che è seduto di fronte al “Protagonista” sta masticando qualcosa. Non stupitevi se l’edizione delle notizie iniziasse con questa notizia: “Con rammarico vi informiamo che il Dinosauro ha mangiato il lettore!”

Intervistë me profesor Alberto G. Areddu autor i librit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë”.

Professor Alberto G. Areddu prej vitesh interesohet në disiplinën e “gjuhësisë Sarde” mbi të cilën ka publikuar: “Studime Etimologjike Logurdeze”, “Shënime dhe Shtesa mbi DES” (1996), “Launeddas dhe studime të tjera greko-italike” (2004). Ka publikuar recensionet e tij në Romance Philology të Berkeley, dhe është recensuar nga H.J. Wolf në “Zeitschrift für Romanische Philologie” (2002).

Në studimin e tij të fundit “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” 2007, autori me kërkimet e tij arrin deri tek burimet origjinale te gjuhës Sarde, duke dëshmuar dhe duke nxjerr në pah prespektivën paleoilirike si më bindëse bazuar në elementët e shumtë të toponomastikës dhe të lesemave të pashpjeguara deri më sot.

Brunilda Ternova: Para së gjithash Profesor Areddu ju falenderoj për mundësnë që na ofruat për t’ju bërë këtë intervistë, duke i mundësuar lexuesit shqiptar (në Shqipëri dhe në diasporë) që të njoh Juve dhe veprën tuaj shkencore.

Prof. Alberto G. Areddu: Faleminderit Juve që më mundësuat të flas mbi punën time.

Brunilda Ternova: Meqënëse vepra është e vështirë të konceptohet e shkëputur nga krijuesi i saj, më lejoni t’ju pyes diçka mbi personin tuaj. Kush është Profesor Alberto Areddu, ku ka lindur dhe ku është rritur?

Prof. Alberto G. Areddu: Kam lindur në Xhenova nga prindër sardenjas ku dhe jam diplomuar, e më pas jam transferuar në Sardenjë, ku aktualisht punoj si profesor në një shkollë publike të profilit të mesëm ku dhe jap mësim.

Brunilda Ternova: Libri juaj “Origjina Shqiptare e Qytetërimit në Sardenjë” është publikuar në 2007 dhe është një libër që trajton argumente shumë interesante në fushën gjuhësore, etnografike dhe historike. Mund të na shpjegoni çfarë do të thotë ky libër për ju? Çfarë ju ka shtyrë të ndërmerrni përsipër një studim të tille, si kanë lindur këto studime dhe si janë zhvilluar gjatë kohës?

Prof. Alberto G. Areddu: Ajo që më ka interesuar prej kohësh ka qënë gjetja e shpjegimeve në lidhje me origjinën e sardëve, të cilët duke qënë banorë të një ishulli patjetër që duhet të jenë të ardhur nga diku, por deri më sot hipotezat e ndryshme që janë shfaqur, thjesht kanë eliminuar njëra-tjetrën. Unë prej kohësh jam i interesuar nëpërmjet kërkimit etimologjik në këtë fushë, dhe vështirësia qëndronte në gjetjen e materjaleve të mjaftueshëme për të përforcuar denjësisht dhe në mënyrë shkencore ato që ishin në fillim thjesht parandjenja.

Brunilda Ternova: Cilat janë pikat e forta që sipas jush argumentojnë teornë tuaj mbi origjinën ilire të qytetërimit në Sardenjë? Si shpjegohet që studjuesit e tjerë kanë druajtje, për të mos thëne frikë, ti trajtojnë këto pika takimi historike në antikitet midis popullit Sardenjas dhe atij Ilir?

Prof. Alberto G. Areddu: Kjo është një pyetje e rëndësishme. Duhet të dihet dhe mund ta themi pa frikë fare, se argumenti i antikuareve dhe veçanërisht ai i toponomastikës rindërtuese në Sardenjë është i kontraktuar vetëm për pak studjues, të cilët nuk kanë asnjë interes që një jo-akademik të shprehë opinione në kundërshtim me hipotezat ose punimet e tyre. Kështu ndodhi që i vetmi recension (pozitiv në pjesën më të madhe) që ka dalë deri më sot, i përket ballkanologut Emanuele Banfi të Universitetit të Milanos i cili nuk është sardenjas.

Ka edhe një arësye të përgjithëshme që e bën më pak interesant studimin tim: prej vitesh egziston një rrymë e shtëpive botuese sardenjase, që është e interesuar më shumë të manifestojë (sesa të dëshmojë) se Paleosardët ishin Semitë antikë, rastësisht krijues të një qytetërimi të jashtëzakonshëm të lindur gati abiogjenetikisht¹ ...Gjithashtu edhe baronët universitarë janë të tërhequr nga këto hipoteza dhe shkruajnë libra easy reading (të lehtë për tu lexuar) për publikun e pashkolluar. Për këtë arsye shumë njerëz në Sardenjë mendojnë se sardët rrjedhin nga Lidët imagjinarë (mbi të cilët nuk dimë praktikisht asgjë), dhe se sardenjasit nuk janë gjë tjetër veçse unaza lidhëse me Etruskët.

Pra ështe e thjeshtë të kuptohet, pasi në të vërtet nuk ka asnjë Babilonez ose Lidian të gjallë e në jetë që të mund të replikojë në lidhje me pasaktësitë e këtyre studjuesve.

Kuptohet qartë se ideja është shitja e flakonave të shpresës për njerëz që mendojnë se kanë nevojë, dhe e gjitha kjo bëhet në dëm të kërkimit shkencor. Sardenjasit pa dashur ti akuzoj për lehtësi, dëshirojnë të kalërojnë (dhe të kalërohen) nga hipoteza të Forta që lartësojnë një farë sensi të vjeter infeririteti që kanë (i krijuar nga fakti se nuk janë dhe nuk ndihen italianë), prandaj hipoteza iliro-shqiptare nuk është tërheqëse duke qënë se është bijë e një populli të pakicës.

Megjithatë kohët e fundit duke lexuar artikujt nëpër revistat sardenjase po preket shkarazi – kuptohet duke mos më përmendur si burim fare – një farë lidhje e botës së hershme sardenjase me atë thrake, e parë në të njëjtën formë ashtu si ajo imagjinarja e zonës Lidiane.

Elementët e fortë që argumentojnë tezën time janë: lokalizimi i disa leksemave në zonat më konservuese të Sardenjës, të cilat nuk janë të shpjegueshme me anë të latinishtes por mund të shpjegohen me anë të shqipes, rumanishtes, me anë të disa elementëve arkaik të balto-sllavishtes ose me ato pak që njohim nga thrakishtja dhe ilirishtja shpesh të ruajtura nga glosa dhe fjalët greke.

Egzistojnë të dhëna të burimeve historiografike greke që tentojnë të kualifikojnë ardhjen e elementëve ilirik në Sardenjë, (jo si pushtim popujsh), sëbashku me njerëz të Beotisë (që flisnin gjuhën Eolite) duke shënuar një moment të rëndësishëm të qytetërimit, të ushtruar nga njerëz me një kulturë më të lartë në krahasim me ishullorët sidomos në bujqësi dhe kultivim.

Brunilda Ternova: Ky libër është publikimi juaj i tretë i vet-financuar. Mendoni se është e natyrshme dhe e “drejtë” që studime të tilla shkencore të hasin kaq shumë vështirësi për tu botuar dhe publikuar nga organet paraprake, dhe nga shtëpitë botuese?

Prof. Alberto G. Areddu: Për fat të keq më duhet të them se kjo është një praktikë shumë më e përhapur sesa mendohet. Sot, ose ke përkrahjen e një shtëpie botuese të fuqishme që mendon të botojë tremijë kopje, ose në të kundërt duhet ti apelohesh industrisë së librit on demand e cila maskohet nën petkun e industrisë zyrtare. Prandaj dikush edhe mund të punoj mbi një hipotezë e cila mund të jetë komplet e gabuar, duke investuar kohë dhe kapitale e duke vet rrezikuar.

Ajo që është e papranueshme është fakti se botimin nuk ta lejojnë pikërisht ata që ndajnë të njëjtat interesa me ty, kjo ështe e tmerrëshme dhe jo njerzore. Por nuk ka kuptim të ankohesh duke gjykuar pasojat mbi insistimin e kësaj heshtjeje, pasi akademikët janë të auto-rekomanduar dhe korporativ, dhe nëse i ke lejuar vet-vetes ti kritikosh në studimet e tua atëhere per ty ka marre fund gjithshka.

Brunilda Ternova: Teoritë tuaja janë shumë revolucionare; keni patur pak ndrojtje se mos idetë tuaja kritikoheshin nga qarqet akademike dhe shkencore?

Prof. Alberto G. Areddu: Janë më pak revolucionare sesa mund të merret me mend. Ideja e një elementi paleo-ballkanik në brendësi të gjuhës sarde nuk është nje ide e re. Studjuesi më i madh i gjuhës sarde, gjermani Max Leopold Wagner e kishte shprehur këte ide në studimin e tij më 1933 të publikuar në revistën Revue de Linguistique Romane (të cilën kushdo mund ta shkarkoj nga siti web Gallica). Për fat të keq, kjo ide, më pas ra në atë të shkollës italiane të ashtëquajtur “mediterraneiste”, që shihte një prani të konsiderueshme elementësh pre-indoeuropjan në zonën e mesdheut, me më pak elementë indoeuropjanë.

Megjithatë unë e përsëris, se do më pëlqente që studimet e mia të kritikoheshin pasi do të thotë se “egzistojnë. Prandaj, duke marrë parasysh faktin se prej dy vjetësh në Sardenjë nuk është publikuar asnjë recension nëpër gazetat lokale , televizionet, revistat akademike ose parakademike, për të nxjerr në pah punën time kam krijuar një web sit personal dhe shkruaj në ndonjë blog.

Gazetarët (90% e të cilëve nuk njeh as greqishten dhe as latinishten e jo më të njohin shqipen), degjojnë me veshore ato që u thuhet nga referuesit universitarë, që shpesh janë të ndërlidhur me shtëpitë botuese, me ato shpërndarëse, dhe me ato dy gazeta që publikohen (të cilat nuk është se shkëlqejnë).

Mund të shtohet ndonjë gjë tjetër më tepër se kaq?

Brunilda Ternova: Çfarë përfaqson për Ju Sardenja dhe çfarë do të thotë të jesh sardenjas sot nën dritën e kësaj lidhje Sardo-Ilire (Shqiptare)?

Prof. Alberto G. Areddu: Do të thotë të ravijëzosh një drejtim të largët, i cili në epokën e Bronxit, i ka sjellë elementë qytetërimi atyre popullsive të cilat kishin ngelur në fazat e prapambetura të Neolitit.

Është e mundur që në zonën Nuoreze (hetimet gjenetike janë akoma në fazat fillestare), të zbulohen bërthama të lidhura gjenetikisht me popullsitë e sotëme të ballkanit; është kjo arsyeja për të cilën njërin nga kapitujt e kam titulluar duke parafrazuar Virgjilin: “Mbi kërkimin e babait antik”.

Brunilda Ternova: Prania e diasporës Shqiptare në Itali është ndër më të shumtat dhe më konstantet që njihen historikisht, duke nisur që nga antikiteti e duke vazhduar deri më sot në ditët tona. Mendoni se kjo lidhje kaq antike dhe prania e sotëme shqiptare në territorin italian, mund të ndihmojnë në krijimin e një klime vëllazërore reciproke midis popujve tanë dhe gjithashtu shkembimeve të ardhëshme midis studjuesve e shkencëtarëve?

Prof. Alberto G. Areddu: Unë uroj që kjo gjë të ndodhë. Fatkeqësisht ndodhemi në një moment që ashtu si në Itali edhe në Sardenjë ka patur një farë reagimi ndaj emigrantëve në vetvete (tout court), që nuk merr parasysh cilësitë personale të individëve, dhe e gjitha kjo për arsye të rendit publik dhe të krizës aktuale ekonomike.

Duke arsyetuar në aspektin antik, egzistencën e një diaspore ilire mund ta shohim tek “Popujt e detit” midis të cilëve përfshihen Shardanat. Populli i Shardanëve, që sipas interpretimeve të studjuesëve Schachermeyr dhe Bonfante mendohej se ishin njerëz me origjinë ilire, të shtyrë nga nevoja u spostuan drejt deltës së lumit Nil, për tu drejtuar më vonë drejt Palestinës. Janë të shumta të dhënat që na sigurojnë se kjo dyndje ka ndodhur: qyteti i Sarda (Shudah i sotëm), fisi i Sardeates ose i Ardiejve, qyteti Pelastae nga ku kemi emrin etnik Pelaestini ose Pelasgi, etj, etj.

Brunilda Ternova: Mendoni se mund të organizohen edhe sipërmarrje të tjera – jo vetëm publikime studimesh por edhe sipërmarrje akademike – për të hedhur më shumë dritë mbi këto argumente që zbulojnë misteret e të kalurës së popujve tanë?

Prof. Alberto G. Areddu: Patjetër. Është e nevojshme që studjuesit shqiptarë të merren me “Gjërat Sarde” për të parë nëse edhe ata, nga ana e tyre, identifikojnë bërthama të përbashkëta qytetërimi. Gjithashtu, shpresoj që edhe ne nga ana jonë - qofshim ose jo akademikë por thjesht kureshtarë, ose eksperimentues të arsyeshëm pa paragjykime dhe të pajisur me dritën e llogjikës - të merremi me “Gjërat Shqiptare”, duke studjuar në menyrë më të thelluar dialektet, traditat dhe toponimet shqiptare.

Fatkeqësisht paguajmë një peshë negative: jemi popuj të vegjël në numër dhe nuk e di sesa do të ishim të gatëshëm si në Shqipëri ashtu edhe në Sardenjë të thelloheshim mbi këto lidhje delikate.

Brunilda Ternova: Cili ështe mesazhi juaj për lexuesin shqiptar dhe cili do të jetë argumenti i veprës suaj të ardhëshme?

Prof. Alberto G. Areddu: Njëra nga dëshirat e mia kulturore do të ishte zhvillimi i një rryme edhe jashtë Shqipërisë, që të rivlerësojë antikitetin ilir, ashtu si ka ndodhur për popullsitë e tjera antike indoeuropjane gati të harruara si psh. rasti i sagave kelte.

Dëshira ime shkencore është që në studimin e ardhëshëm të thelloj disa aspekte të rindërtimit historik dhe kulturor të lëna në harresë gjatë studimit “Origjina Shqiptare e qytetërimit në Sardenjë”, pra të sjell jo vetëm fjalë por edhe objekte, tradita, ndërlidhje reciproke dhe simbole.

Më lejoni të ndahem nga ju duke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga latinishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Faleminderit të gjithë juve!

Brunilda Ternova: Faleminderit Juve Professor Areddu për këtë intervistë shumë të këndëshme!

Shënime
1)abiogjenetikisht: Teori që hipotizon krijimin e organizmave të gjalla nga lënda pa jetë.

Për informacione të mëtejshme ju ftojmë të konsultoni blogun e autorit:

http://web.tiscali.it/sardoillirica/sardoillirica/ARCHIVIO%20ILLIRICO.htm

Per të kontaktuar me autorin E-mail: illirica@tiscali.it

Intervistoi dhe përktheu nga italishtja: Brunilda Ternova

Koment nga studjuesja Eva Brinja: 
Eva Brinja

Brunild e dashur ende pa e lexuar gjith artikullin duke pare deri ku shkonte me ra ne sy paragrafi i fundit "Më lejoni të ndahem nga ju duke përdorur një fjalë përshëndetëse tipike shqiptare: falem, që sipas të madhit Eqrem Çabej rrjedh nga latinishtja CHALARE e ruajtur edhe sot në gjuhët Sarde dhe Korse në vlerën origjinale “zbres” (falare). Faleminderit të gjithë juve!" E dashur i thuaj profesorit te nderuar se "falem nderit" nuk ka sesi te ket referim latinishten pasi se pari eshte dyrrenjshe e paster shqipe e jo vetem kaq por zberthimi i metjeshem te çon po me ane te shqipes ne origjinen jo vetem te mendimit qe sjell ne jet keto dy fjal por edhe te nje strukture te tere zakonore shqiptare saj te ciles ne kemi mbijetuar duke "rrezatuar vlera" dhe jo duke vegjetuar apo huazuar fjal e ku di un cfar. Prej ketej vjen edhe shprheja UNIKE "shqiptari per nje NDER rron" ndaj te dhenurit nder apo nderim eshte dhe mbetet elemnti me themel beres i Etnitetit ton i cili ka pasur se cfar te ruaj e te nderoj. E dashur po Ju referove Cabejt, i thuaj te nderurit do te mbetesh tek ata qe e kan "cbere me dashuri vlerat unikale te ketij kombi". Ndaj kujdes referencat ( e gjith kjo ishte per Cabejn qe fjalet e shqipes mbi 80% i ke akerkuar neper mehallat e botes ). Te permendim me kete rast edhe neve ketu mir na ben, se me Cabejn e dashur dhe me emrin e tij, krejt te pa vler "jo krejt "antivler" ju eshte ber nje dem shum i madh te gjith studjuesve shqiptar. 

Po kryesorja i eshte bere gjuhes shqipe, duke e adresuar ne origjin sa tek sllavet e sa te gjermanet, a thua se gjith cobanet e shqiperis kan bredhur neper bot te mbledhin fjal atje ketu e ti sjellin ketyre maleve qe ti perdorin shqipatret-keshtu e ka katandisur ai shqipen dhe "Etimologimine fjaleve".

Gjithsei tashme me teorine re te Petro Zhejit (interviste me te cilin ne menyre ekskluzive ta mundesoj besoj un, pikerisht per studjuesit e Italis- intervist qe mund te zhvillohet edhe italisht lehtesisht me profesor Zhejin) Algoritmin Simbolik, ku ngrihet per her te pare mbi nje baz te re shkencore, shkenca e Etimologjis" pra kemi te bejm me nje Etimologji te Re, qe shpjegon origjinen e çdo fjale e jo vetem te shqipes, por edhe te gjuheve te tjera, pra me kete shkenc te re te cilen ne saj te disa Universiteve Private Shqiptare do te behet anoncimi ne nje Kofernece Nderkombetare ne Tiran ne muajin tetor (2011). Pra me kete teori te re tashme te njohur ne shum rrethe shkencore , problemi i origjines gjuhesore por edhe kultrore merr nje rrjedh krejt te re. Ne shqiptaret kemi shum per te then dhe per te dhen ne kete Epoke te Re te Dijes, saj te pareve tan qe i rujten ne saj te ligjit "Shqiptaret per Nje Nder Rrojn" prej nga dhe vjen fjala (Falem Nderit tend apo te Fal nderim) Keshtu e dashur dhe te falenderoj per te gjith ket pun aktive dhe dinjitoze qe ben asaj Italie.